Nederlands is niet een taal die door zeer veel mensen wereldwijd beheerst wordt, en ons taaltje is ook zeker niet gemakkelijk te leren voor hen die er niet mee zijn opgegroeid, vanwege de harde G. Echter, ondanks die moeilijke klanken en onze eigen bescheidenheid over de verspreiding van de taal, zijn er op deze aarde toch al gauw een 23 miljoen sprekers van de Nederlandse taal. Dat lijkt wellicht niets vergeleken bij de meest gesproken talen op aarde, maar er zijn ook talloze talen die nog veel minder wijd verspreid zijn als de onze.
Een taal wordt vaak vergeleken met een ‘levend’ wezen, en kan dus groeien, krimpen, en zelfs uitsterven. Sommige talen staan tegenwoordig inderdaad op de afgrond van uitsterven, vooral omdat steeds meer mensen overgaan op het delen van één taal (bijvoorbeeld Spaans, Engels, Chinees) in plaats van hun eigen oorspronkelijke taal te behouden. Andere talen zijn al uitgestorven om deze redenen! Hoewel het spreken van één uniforme taal als het Engels de handel en infrastructuur natuurlijk enorm veel eenvoudiger maakt, is het cultureel gezien toch vaak wel een groot verlies. Maar of het nu beter is of slechter, in deze top tien hebben we een aantal zeer bedreigde talen bijeen geraapt. Sommigen zijn al uitgestorven, anderen staan op het randje van de afgrond, en weer anderen lijken langzaam terug te keren van die afgrond door moeite van mensen die de taal willen behouden.
Voor we beginnen, eerst nog even wat vaktermen die handig zijn om te kennen. Talen kunnen de titel ‘isolaat’ hebben, wat betekent dat er geen enkele andere (ons bekende) taal verwant is aan de taal in kwestie. Hoe werkt die verwantschap? Verwante talen zijn terug te leiden naar één gemeenschappelijke oorsprong. Bijvoorbeeld zowel het Nederlands als het Duits komen van het Oud Germaans. De talen zijn dus verwant (en dat is ook duidelijk te zien aan de overlap aan woorden en betekenissen). Een isolaat echter heeft geen verwantschap met enige andere bekende taal. Deze taal behoort dus niet tot een overkoepelende ‘taalfamilie’, een groep talen met een gedeelde voorouder. Dit maakt het natuurlijk veel moeilijker om zo’n isolaat te behouden als mensen het niet meer actief spreken, immers er is geen enkel vergelijkingsmateriaal. Wanneer je als Nederlander Duits probeert te leren, wordt je enorm geholpen door het feit dat er veel overlap en gelijkenissen tussen de talen bestaan. Een isolaat heeft geen van die gelijkenissen, en het is dus ongeveer even moeilijk als wanneer bijvoorbeeld een Nederlander Chinees probeert te leren.
Ethnologue, een instelling die zich bezighoudt met het analyseren, categoriseren en bestuderen van talen over de hele wereld, heeft een classificatiesysteem ontworpen om de bedreigd-heid van talen te kunnen categoriseren. De categorieën van belang voor deze lijst zijn:
• Stervend en bijna uitgestorven (nummers 8 a en b), de taal wordt alleen nog maar gesproken door ouderen van de ‘groot-ouder generatie’ of nog ouder. In het geval van b is het zelfs zo dat deze oude generatie zeer weinig noodzaak of kans zien om de taal te gebruiken. In 8a talen wordt de taal nog wel actief gebruikt door de oudere generatie. In beide gevallen, echter, zijn de jongere generaties over gegaan op een andere taal.
• Slapend (nummer 9), de taal wordt bewaard omwille van culturele of spirituele identiteit van een etnische groepering, maar wordt niet beter beheerst door haar sprekers dan strikt noodzakelijk voor het uitvoeren van traditie en riten. Een beetje zoals een hoop Katholieken een aantal woorden Latijns kunnen, om redelijk te kunnen meezingen in de kerk.
• De ‘ergste’ kwalificatie is natuurlijk ‘uitgestorven’ (10), en deze categorie behoeft nauwelijks uitleg. Er zijn geen sprekers meer (noch mensen die kennis hebben van de taal). Vaak zijn er nog wel geschreven bronnen van het verleden aanwezig, zodat er met enige moeite toch nog wel een idee gevormd kan worden over de taal. Echter, uitspraak en dergelijke blijft vaak een mysterie, zeker als de taal langer dan een eeuw geleden is uitgestorven.
• De beste kwalificatie (waar we het dus níet over hebben in deze top tien) is een taal die ‘internationaal’ is (0). Alleen het Engels kwalificeert voor deze score.
Hier eindigt de taalles. Laten we beginnen met de lijst zelf, tien zeer bedreigde talen, over de hele wereld!
10. Puelche, voorgoed verdwenen
We beginnen deze lijst met een taal die Puelche heet, of soms Gennaken, Noordelijk Tehuelche of Pampa. Veel namen dus voor een taal die helaas is uitgestorven. Bovendien is de taal een isolaat, zodat er geen enkele verwantschap is te vinden met andere talen. Geen gemakkelijke reconstructie vanuit kennis van andere talen is dus mogelijk. De taal werd vroeger gesproken door de ‘Puelche’ mensen die in de Pampa regio woonden in Argentinië. De meesten in deze regio zijn nu overgegaan op het veel algemeen gebruikte Spaans.
9. Qawasqar, een dozijn blijft over.
Dit is de taal met de meeste alternatieve namen die we op deze lijst tegenkomen. Neem bijvoorbeeld Alacaluf, Halakwulup, Kaweskar, Alakaluf, Kawaskar, Kawesqar, Qawashqar, Halakwalip, Hekaine, Kaueskar, Aksana of Aksanás. Er zijn meer namen voor de taal dan dat er sprekers zijn, lijkt het wel. Gelukkig, dat is nét niet het geval. In 2006 werden er nog 12 sprekers van deze taal geregistreerd. Dat was in West Patagonia, op het eiland Wellington, vlakbij de kust in het zuiden van Chili. Omdat er nog maar zo weinig sprekers zijn, die overigens allemaal neigen naar het spreken van Spaans omdat dat zo veel makkelijker is wanneer er toeristen langs komen, is de taal betitelt als ‘bijna uitgestorven’ (8b).
8. Tanema, nog vier, of nog maar één?
Tanema wordt gesproken in een dorp genaamd Emua, op het eiland Vanikoro, in de meest Oostelijk gelegen provincie (Temotu) van de Solomon Eilanden. In 2007 werden er nog vier sprekers gerapporteerd, maar in 2012 was er nog maar één spreker (ons bekend) terwijl bijna alle andere mensen in de regio die ooit de taal sproken zijn over gegaan op Pijjn of Teanu. Deze talen zijn ’populairder’, hoewel we daar voorzichtig mee moeten zijn, want populairder betekent in dit geval 800 sprekers in het geval van Teanu, en maarliefst 24.000 sprekers (als eerste taal) van het Pijin. De Tanema taal is verwant aan de Polynesische talenfamilie, net als de andere talen hierboven genoemd.
7. Taushiro, nog twee te gaan…
Taushiro, ook wel Pinche of Pinchi genoemd, is een isolaat (hoewel wellicht gerelateerd aan Zaparoaans), die bijna uitgestorven is (8b). De taal wordt (werd) gesproken in Peruviaanse Amazone delta in de buurt van Ecuador. In een onderzoek uit 2000 weten we dat er destijds nog één moedertaal spreker over is, in een gemeenschap van 20 man die officieel van de Taushiro-stam afkomen. Bijna alle andere stamleden zijn overgegaan op Spaans of een variant van Quechua.
6. Tinigua, twee sprekers over…
Er zijn nog twee sprekers over van de Tinigua-taal, een taal die oorspronkelijk gesproken werd door de inheemse bevolking van Columbia, in het rivier basin Yari. Het gebruik van de taal nam drastisch af in de negentiende eeuw, ten eerste omdat ‘rubber’ werd ontdekt en een heftige internationale markt ontstond, en ten tweede omdat de Tinigua bevolking, door hun alliantie met de Witotos, in een stammen oorlog terecht kwamen met de Muinane en Carijona. Als gevolg hiervan moesten ze grote gebieden van hun originele territorium verlaten en zich terugtrekken in het Noorden. Tot slot werden ze nog in 1949 aangevallen door (Europese) kolonisten, met de uitsterving van het volk als zodanig tot gevolg. In 1994 bleken er nog twee broers te leven, die de taal nog kunnen spreken… Binnenkort dus waarschijnlijk een categorie 10 (uitgestorven), tenzij deze broers nog een paar jongelingen weten te overtuigen de taal te leren!
[criteo]5. Tolowa, terug van de dood?
Gesproken door een handvol resterende Tolowa indianen, die momenteel wonen aan de Smith rivier Rancheria, in de buurt van Crescent City, in Californië. De taal is bijna uitgestorven (8b). Desalniettemin zijn er jonge mensen geïnteresseerd in deze taal, en proberen hem te leren. Een goed voorbeeld dus van een van die talen die langzaam terugkruipt van de afgrond. Er is slechts één spreker die de taal beheerst als moedertaal, maar verschillende mensen die de taal als tweede taal beheersen, en daarin nog vrij goed zijn. Er is dus nog hoop, zelfs voor een bijna uitgestorven taal als deze.
4. Vilela, uitgestorven
In Argentina, in het gebied met de naam Resistencia in het Oosten van Chaco, vlakbij de grens van Paraguay, woont een groep mensen genaamd de ‘Vilela’. Vilela is tevens de naam van hun taal en het is een isolaat, er is dus geen bekende verwante taal te vinden, hoewel er sommige onderzoekers beweren dat een relatie tot het Argentijnse Lule mogelijk is.
Helaas is deze taal officieel bestempeld als uitgestorven, sinds er geen sprekers meer over zijn. De overgebleven sprekers van de taal zijn namelijk allemaal geabsorbeerd in de omringende Toba groep en andere Spaans sprekende ‘stadsmensen’. Er zijn wel twee zogeheten ‘semi-sprekers’, mensen met een rudimentair gevoel voor de taal.
3. Wintu-Nomlaki, slapend
Met negen sprekers is dit een taal die op de rand van de afgrond staat. De taal werd gesproken door de Wintu indianen in Californië. De dubbele naam komt van het feit dat er eigenlijk twee dialecten zijn, het Wintu en, precies, het Nomlaki. De Nomlaki-sprekende mensen wonen aan de rand van de Sacramento rivier, ten zuiden van Red Bluff, de Wintu-sprekers zijn deel van een grotere groep bekend als de Wintuan. De grenzen tussen taal en stam is dus niet geheel overeenkomend.
De taal is deel van de Penutian talen-familie, en als zodanig is het zeer bedreigd met uitsterving. Er was in de laatste telling (2008) nog slechts één vloeiende spreker, en enkele middelmatige sprekers. Negen in totaal. Toevallig is de classificatie van deze taal óók 9, hetgeen betekent dat we het een ‘slapende’ taal noemen. De taal wordt dus niet meer ‘actief’ gesproken, alleen nog maar in rituele aangelegenheden.
2. Yamana, één spreker
Ook wel bekend onder de namen Tequenica, Yagán, Yaghan of Yahgan, is een inheemse taal van de Yagan, een bevolkingsgroep in Tierro Del Fuego, te Chili. Tierro Del Fuego, ook wel ‘vuurland’ genoemd, is een eilandengroep in het zuidelijkste puntje van Zuid Amerika, en pas in 1520 werd dit land ‘ontdekt’ door de Europeanen. Voor die tijd woonden er natuurlijk al mensen, en een van de inheemse groepen waren de Yagan.
Yamana is een isolaat, er is dus geen enkele taal verwant aan deze, hoewel sommige taalkundigen hebben geprobeerd het te koppelen aan Kawesqar en Chon.
In 2005 stierf 84-jarige Emelinda Acuna, de op één na laatste spreekster van deze taal. Nu is er dus nog maar één persoon die de taal als moedertaal spreekt. Zij is Christina Calderon, en de aangetrouwde zus van Acuna. Het leven van deze taal hangt dus aan een zilveren draadje.
1. Yarawi, ofwel een dialect van de Suena taal
In de provincie Morobe, te Papua Nieuw Guinea (dat is in de zogeheten ‘staart’ van Nieuw Guinea) wonen Guineanen die een subvorm van Binandere spreken, genaamd Suena. Een dialect naam hiervan is het Yarawi, gesproken door (ja wel) de Yarawi. Deze taal werd in de twintigste eeuw nog regelmatig gesproken in Morobe. Tegenwoordig echter zijn bijna alle sprekers overgestapt op het Binandere en zodoende is de Suena taal langzaam aan het uitsterven. Er waren in 2000 zo’n 3600 sprekers van het Suena, en in een latere meting in 2007 bleken er zo’n 7000 Binandere sprekers te zijn. Van latere metingen van het Suena weten we niet af, vermoedelijk door gebrek aan sprekers is het niet meer gemeten.
[adsenseo]Als je dus van mening was dat er té weinig mensen de Nederlandse taal goed beheersen, rust jezelf dan met deze gedachte: het kan veel erger. Er zijn volgens de Ethnologue exact 22.984.690 Nederlands sprekende lieden over de hele wereld verspreid, en ongeveer 16,4 miljoen daarvan wonen in Nederland (ten minste, in 2007). We krijgen dan ook de score 1: nationale taal, gebruikt in educatie, werk, massa media, en de overheid op nationaal niveau. Hoe dan ook, niet zeer bedreigd met uitsterving! De Dikke van Dale is dus nog niet overbodig.
8 reacties
esperanto?!
Die krijgt juist meer sprekers.
“Over de hele wereld verspreidt”… De kennis van het Nederlands holt kennelijk toch achteruit. Het moet natuurlijk zijn: ‘verspreid’! Foei.
En hoe zit het dat met het Twents, Zeeuws, Fries, en de stuk of 20 Limburgse dialecten? Behalve het Fries wordt geen enkel ander herkende Nederlandse streektaal in het onderwijs gegeven, dus binnen een of twee generaties zal wellicht geen kind of jong volwassen meer echt Twents, Zeeuws of Limburgs spreken.
Dat mag ik hopen
Het zijn natuurlijk 10 uitstervende TALEN, geen dialecten zoals Twents of Zeeuws. Onzin dus!!
Fries is niet de enige taal in Nederland die als een echte taal wordt gezien naast het Nederlands, ook Limburgs en Drents (ook wel Nedersaksisch genoemd) zijn ook officiele talen van Nederland. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/erkende-talen/vraag-en-antwoord/erkende-talen-nederland
Wat erg! dit is poep!????????????????????????????????????????????????????????