In de westerse wereld lezen nagenoeg alle kinderen op jonge leeftijd al hoe ze moeten schrijven en lezen, en niemand kijkt hier vreemd van op. Het lijkt bijna een natuurlijke neiging, zo gemakkelijk is het schrift kinderen te leren. Echter, er is niets natuurlijks aan een schrift. Niet alleen zijn wij de enige levende wezens op aarde die het trucje onder de knie hebben, maar daarnaast heeft ook de mensheid dit kneepje pas net geleerd. De oudste schriften zijn bijna allemaal verdwenen, en sommige zijn zelfs nooit ontcijfert, maar desondanks is hun invloed op de tegenwoordige taal duidelijk zichtbaar. Hieronder volgt een opsomming van de alleroudste gevonden Schriften.
Voor we beginnen, echter, even een korte les in schriftenleer. We kunnen namelijk schrijfwijzen opdelen in vijf categorieën.
- Logografisch: deze schrijfwijze gebruikt een enorme hoeveelheid tekens of karakters, die allen een andere betekenis hebben. Soms staat een karakter voor een heel woord, en soms voor een deel van een samengesteld langer woord. Belangrijk is echter dat ieder teken voor een op-zichzelf staand (kort) woord staat. Zo’n basis-eenheid heet ook wel een morfeen.
- Logofonetisch: een simpelere variant van het logografisch schrift. Logofonetich bestaat deels uit logografische tekens, en deels uit karakters die klanken aanduiden. Meestal lettergrepen, maar niet altijd.
- Lettergreep-schrift: deze variant heeft tekens die (bijna) uitsluitend lettergrepen aanduiden. Ieder teken duidt dus een bepaalde lettergreep aan.
- Medeklinker alfabet (ook wel abjad): deze alternatieve versie van het ons zo goed bekende alfabet heeft geen tekens voor klinkers. De meest pure vormen hebben totaal geen tekens voor klinkers, terwijl andere schriften een paar uitzonderingen maken.
- Segment alfabet: niet per se het abc dat wij leren in school, maar dat is wel een typisch voorbeeld van een segment alfabet. In deze schrijfwijze staat ieder teken voor één klank, zij het klinker of medeklinker. Ons eigen abc is slechts één van vele in deze categorie. Andere soorten zijn bijvoorbeeld het Cyrillisch, dat vooral in Rusland nog gesproken en geschreven wordt.
Dat wetende, kunnen we nu beginnen met de tien oudste Schriften.
10. Chinees (1500 v.Chr. tot nu)
Hoewel beschaving in China al vroeg in de opmars van de mensheid haar cultuur begon te ontwikkelen, was het Chinees schrift wat laat. Het is een logografisch schrift, en heeft dus voor nagenoeg alle woorden tekens. Meer dan 10.000 tekens, zelfs. Gelukkig komen de meesten hiervan in het dagelijks leven nauwelijks aan bod, dus een lezer hoeft ze niet allemaal te kennen.
De oorsprong van het schrift ligt in pictogrammen. Men werd niet op een ochtend wakker met het idee een paar streepjes op papier te zetten en dat dan ‘hond’ te laten betekenen. De eerste karakters waren daadwerkelijk pictogrammen, stilistische tekeningetjes, van bestaande dingen. Langzaam aan evolueerden de tekens zich tot hun huidige vorm, en nou zijn ze nagenoeg niet meer te herkennen als pictogrammen. Chinees lees je van boven naar onder, en het is overigens de enige schrijfwijze in deze top tien die nog steeds gebruikt wordt.
9. Hittitisch (1700 v.Chr. tot 1100 v.Chr.)
Hittistisch of Hettistisch werd gesproken in Anatolië, ons tegenwoordige Turkije. Het is een logofonetisch schrift, wat dus bestaat uit tekens voor woorden zowel als voor lettergrepen. Tekens voor lettergrepen heten fonogrammen, en die voor woorden logogrammen. Maar, omdat het leven blijkbaar nog niet moeilijk genoeg was, hadden de Hittiten een poli-valent systeem. Dat betekent dat de logogrammen niet één maar meerdere betekenissen konden hebben, en bovendien kon een teken een logogram en een fonogram voorstellen. Daarnaast adopteerden ze een hoop woorden van taalgroepen om hen heen (zoals het Sumisch, en Akkado). Deze woorden werden logogrammen, maar in hun oorspronkelijke taal waren het meestal slechts lettergrepen. De richting van het schrift is onduidelijk, of misschien gewoon niet belangrijk, want teksten in alle richtingen zijn gevonden.
8. Proto-Sinaitisch (1900 v.Chr. tot 1100 v.Chr.) het eerste alfabet
Hoewel we in het Westen onszelf heel wat vinden, ook als het gaat om cultureel erfgoed, zijn onze schrijfwijzen lang niet zo oud. Het proto-sinaitisch is en medeklinker-alfabet, en bevat dus geen tekens voor klinkers. Het ontstond in de rivierdelta van de Nijl, in Noord Egypte, Israël en Libanon (toen natuurlijk nog niet zo genoemd). Later evolueerde dit schrift zich tot het meer bekende Foenetisch. Ook deze schrijfwijze, net als het Hittitisch, kon letterlijk alle kanten op gaan.
Het schrift ontstond als een adaptatie van het Egyptische hiërogliefen systeem. De Sinai adopteerden de tekens van het Egyptisch, maar schreven ieder teken een medeklinker toe, in plaats van een volwaardige betekenis van een heel woord. Meestal werd de eerste medeklinker van het woord dat het teken in het Egyptisch betekende gekozen. Het Egyptische teken voor ‘koe’ bijvoorbeeld, zou worden gebruikt voor de medeklinker ‘k’. Het Griekse alfabet zou overigens óók uit deze proto-taal ontstaan. Sommige tekens lijken nog steeds op de oorspronkelijke iconen, zoals de t en de o).
7. Kreta hiërogliefen (1900 v.Chr. tot 1600 v.Chr.) en Lineair A vanaf 1800 v. Chr.
Deze taal ontstond, uiteraard, in Kreta in de bronstijd. De Minoiërs waren een ver geavanceerd zeevaarder volk en zij staan officieel te boek als de eerste beschaving in Europa die een schrift ontwikkelden. En daar lieten ze het niet bij, want in plaats van één, hadden de Minoiërs twee systemen. Het eerste systeem wordt tegenwoordig Lineair A genoemd, omdat de tekens er nogal rechthoekig uitzien (en lineair staat voor ‘rechte lijn’). Het andere systeem was ingewikkelder, en bestaat uit hiëroglyfen die vrij natuurgetrouw uitbeelden waar ze voor staan. Ook schrijvers van Lineair A bekommerden zich niet al te zeer over de richting van hun schrift. Als een logofonetisch schrift hanteerde het dus tekens voor zowel hele woorden als voor lettergrepen.
6. Akkadisch (2500 v.Chr. tot 100 n. Chr)
Nog een schrijfwijze die logofonetisch was. Het Akkadisch werd ontwikkeld door de Akkadiers (hoe kan het ook anders), en bouwde voort op het Sumerisch, dat ten zuiden van Akkadisch grondgebied werd gesproken. Hun territorium lag waar nu Noord en Midden Irak ligt, en een deel van Oost Syrië. In tegenstelling tot het Sumerisch, echter, was het Akkadisch een zogeheten infectioneel systeem, wat betekent dat tekens en woorden een stam hadden, waarop variaties konden worden toegepast, om kleine variaties aan te duiden in het woord dat bedoeld werd. Bijvoorbeeld ‘stoel’. Een variatie is meerdere, dus stoelen.
Deze schrijfwijze bevat ongeveer 700 tot 800 tekens, hoewel er slechts 200 tot 400 veelvuldig in oude geschreven teksten gevonden zijn. Deels tekens voor lettergrepen, maar ook deels voor hele woorden, en tot slot nog een aantal tekens voor kleine toevoegingen (zoals ex, ge-, ont-, be-)
[criteo]5. Quipu (2600 v.Chr. tot 1550 n. Chr)
De enige schrijfwijze van het Amerikaanse continent in deze top tien, het Quipu vindt haar oorsprong in de westkust van Zuid Amerika (Chili, Bolivia, Peru). Ze zijn een prachtig voorbeeld van hoe taal vele verschillende vormen kan aannemen. Want deze Zuid-Amerikanen schreven niet op klei, papier of steen, neen, ze maakten knopen in touw.
Het overgrote deel van deze taal was toegewijd aan getallen. Net als in ons huidige systeem, was hun systeem positie-gevoelig. Dat wil zeggen, het cijfer 4 in ’45’ betekent veertig, maar in ‘14’ betekent het slechts vier. In het Quipu was iedere positie een touw, en het aantal knopen het getal. Het getal 230 had dus drie touwen, in de eerste, twee knopen, in de tweede, drie knopen, en in het laatste touw geen knopen.
Maar behalve tellen konden ze ook woorden schrijven in knopen. Dit werkt als volgt: aan het begin van een touw werd een symbool geweven, gevolgd door een nummer. Het nummer gaf aan welke van de letters van het woord gebruikt moest worden. Waren er meerdere letters nodig, dan volgden er meer koorden achter het symbool.
4. Indus Schrift (2600 v.Chr. tot 1900 v.Chr.)
Het Indus Schrift was maar een korte tijd aanwezig in waar tegenwoordig Pakistan en Afghanistan liggen. Net als de meeste andere schrijfwijzen was dit een logofonetisch schrift. Maar omdat er slechts zeer weinig fragmenten van teksten gevonden zijn in dit schrift, is het een erg moeilijk geval voor deskundigen. Hoewel ze het vertalen nog niet helemaal beheersen, gaan er wel allerlei andere theorieën rond over de taal. Eén beweert dat de taal compleet ongerelateerd is aan enige andere taal. Dat betekent ten eerste dat ze ‘uit het niets’ is ontstaan, en niet uit evolutie van een andere taal. Het betekent ten tweede dat de taal zelf óók geen invloed heeft uitgeoefend en zo een andere schrijfwijze heeft weten voortbrengen.
Anderen opperen dat het Aryaans is, een historische tak van het Indo-Europees dat destijds in Noord India en Pakistan gesproken werd. Echter, het paard ontbreekt! Het paard was een enorm belangrijk deel van de cultuur van de Indo-Europeanen, en dat vertaalde zich in tekens en symbolen, maar in het Indus Schrift vinden we nagenoeg geen enkele verwijzing naar paarden.
De meeste stemmen gaan tegenwoordig uit naar een link met het Dravidiaans, dat nu in Zuid India wordt gesproken. Maar zeker weten doen deskundigen het niet, dus wie weet wat toekomstige inzichten brengen?
3. Egyptische hiërogliefen (3100 v.Chr. tot 400 n.Chr.)
Dé hiërogliefen waar mogelijkerwijze iedereen aan denkt, als ze aan Egypte of oude schriften denken. Het is een van de oudste schrijfsystemen ter wereld, maar niet de oudste. De taal ontstond in de delta van de Nijl, en vrijwel langs haar gehele oever tot aan Abu Simbel. Hoewel de meeste mensen denken dat het Oud Egyptisch logogrammen gebruikt, hadden zij ook fonogrammen (tekens die geluiden verbeelden) en leestekens. Klinkers werden niet geschreven, alleen medeklinkers deden ertoe.
De Hiëroglyfen van Egypte hebben geen (door ons bekende) voorloper, het is dus een van de ‘begintalen’ in de wereld. Het vermoeden dat de taal voor ceremoniële, rituele en geloofsredenen gebruikt werd, is verlaten, de Egyptenaren gebruikten het namelijk ook al voor economische redenen (en misschien wel veel eerder dan de hiëroglyfen aanduiden).
2. Elamitisch (3300 v.Chr. to 500 v.Chr.)
Rond deze tijd waren het de Elamiten die in het zuiden van hedendaags Iran woonden. Het is logofonisch, en haar oorsprong is niet duidelijk, het lijkt of ze is beïnvloedt door meerdere bronnen. Met behulp van een twee-talige tekst (Elamitisch en Akkadisch) hebben onderzoekers in 1905 een deel van de taal kunnen ontcijferen. Het lijkt erop dat de taal voornamelijk lettergrepen uitbeeldde met tekens, met een klein aantal logogrammen als toevoeging. Maar met zo weinig bronnen kunnen wetenschappers er eigenlijk niet veel meer over zeggen. Jammer, het Elamitisch zal een mysterie blijven (voorlopig).
1. Sumerisch (3300 v.Chr. to 100 n. Chr)
Het Sumerisch is het oudste ons bekende Schrift ter wereld, en ontstond in Zuid Mesopotamie, nu Zuid Irak. Het systeem dat zij ontwikkelden zou sporen achterlaten in de schrijfwijzen van andere talen voor de komende drie millennia. Deze vorm, die bestaat uit een mix van logofonetische tekens, een medeklinker alfabet en lettergreep alfabet, wordt tegenwoordig samengevat als ‘cuneiform’.
Hoe kwamen ze erop? De oorsprong ligt wellicht in dit simpele proces. De Sumeriërs gebruikten kleien plaatjes om bij te houden hoeveel landbouw productie ze hadden gemaakt. Om bij te houden wat er allemaal geoogst was, werden deze kleien plaatjes bij elkaar in een grotere kleien container opgeborgen. Echter, nu ontstond het probleem dat men niet meer kon zien wat er in de container zat. Derhalve maakten de Sumeriërs op de zijkant van de container afdrukken met een soort pin. Die aantekeningen gaven aan hoeveel plaatjes en van welke soort er in de container zaten. Zo hoefde men niet meer in de container zelf te kijken…
Het duurde niet lang voordat het idee daagde om die kleien plaatjes geheel achterwege te laten, en direct de boel op klei te ‘schrijven’. Ze verzonnen ook een systeem om te tellen, zodat ze niet twintig keer een teken van een koe hoefden te schrijven, als ze ook gewoon ‘20’ en ‘koe’ konden schrijven. En zo ontstond, geleidelijk, het allereerste schrift ter wereld.
Nog even als kleine indicatie hoe laat we eigenlijk in onze geschiedenis zijn begonnen met schrijven, hier wat referentiepuntjes. De moderne mens, volgens DNA onderzoek, is ontstaan ongeveer 200.000 jaar geleden. De eerste tekenen van rituelen komt van 160.000 jaar geleden. Ongeveer 50.000 jaar geleden migreerden een aantal Homo Sapiens naar Zuid Azië, en 40.000 jaar geleden naar Europa en Australië. Het is moeilijk om te zeggen wanneer de Mens begon te praten, immers, ze schreven toen nog niets op. Maar alle theorieën samenvattend, is de oorsprong van taal ten minste vóór 50.000 geleden te vinden, en vermoedelijk niet verder terug dan 200.000 jaar geleden. En als we het verbouwen van wilde rijst meetellen, dan is agricultuur begonnen in Israël, circa 20.000 jaar geleden. 9.500 jaar geleden ontwikkelden de eerste volkeren granen die wij tegenwoordig nog kennen en eten.
Dit zijn natuurlijk allemaal vrij ruwe schattingen, maar in ieder geval is het duidelijk, dit gebeurde allemaal ver vóór de ontwikkeling van het Schrift. Hoewel we tegenwoordig geen leven meer kunnen voorstellen zonder geschreven tekst (al is het maar de signalen op verkeersborden) is het dus helemaal niet zo’n natuurlijke ontwikkeling. Niet natuurlijker, wellicht, dan het maken van wegen, het planten van strakke rijtjes graan, en het zitten op houten constructies genaamd ‘stoel’.
[adsenseo]
15 reacties
Elamimitisch moet op 3
Leuk zulke lijstjes, maar er wordt geen enkele bron vermeld.
Jammer
inderdaad
inderdaad
Sanskrit is het oudste taal en geschrift ter wereld.. wat is er hier toch slecht onderzoek gedaan.
Oudste siskriet is van 2000 v Chr
Dus nummer 7 is siskriet
Rick Koeleman
Inderdaad ongeveer 4000 jaren voor de telling van Christus begon was er al een alfabet en telsysteem ontwikkelt te vergelijken met klinkers, medeklinkers en cijfers.en niet te vergeten het cijfer nul. Het belangerijkste van allemaal.
De benoemingen waren Svarvaran, Vyanjanvaran en anka of akshara.
Die taal heette daadwerkelijk Sanskriet.
Niet alleen jammer van de ontbrekende referenties en het slechte onderszoek, maar het taalgebruik (grammatica zowel als stijl) is ook erbarmelijk …
Het cyrillisch, oftewel (кирилишна) moet er ook nog in
wanneer kwam betalen dan??
Het Halaham wordt hier ook niet vernoemd wat zou dateren van de 15de eeuw voor Christus. Het zou de Arabische variant zijn van ons ABC.
het oudste schrift is aroemeniaans
‘Noord Irak’ is Koerdistan. Jammer dat het niet zo benoemd wordt. Ze verschillen in geschiedenis, geloof en taal.
Loes: Voor mij is dit onbekend terrein. Ontzettend leuk en bijzonder interessant,
het geeft nieuwe inzichten.
Tamil is de oudste nog levende taal, dus hier is best slecht onderzoek naar gedaan