We leven in een hoogtechnologische samenleving en worden omringd door supersnelle computers en allerlei elektronische snufjes. De techniek evolueert tegenwoordig razendsnel. Wat vandaag nog splinternieuw lijkt, is morgen al verouderd. Wie echter denkt dat al onze technologische kennis zich pas de laatste paar eeuwen heeft ontwikkeld, heeft het grondig mis. Je zou ervan versteld staan waarmee de oude Grieken, Romeinen en vele andere oude beschavingen al op de proppen kwamen. De prototypes van centrale verwarming, batterijen, drones en zelfs van gedetailleerde wetboeken werden al vele duizenden jaren geleden bedacht. Hieronder een lijstje van 10 technologieën en verwezenlijkingen die in de oudheid door briljante geesten ontwikkeld werden.
De armbanden van Mezin
Nabij het plaatsje Mezin in Oekraïne vond men in 1907 botten van prehistorische mensen die ca. 20.000 tot 22.000 jaar geleden leefden. Archeologische opgravingen brachten een prehistorische nederzetting aan het licht. De archeologen vonden tal van gebruiksvoorwerpen en sieraden die tot deze oude cultuur behoorden. Men vond er onder meer de oudst bekende muziekinstrumenten. De merkwaardigste vondsten zijn echter 2 armbanden, gemaakt van de ivoren slagtanden van mammoeten. In de armbanden werden symmetrische figuren gekerfd, die mogelijk dienden als de allereerste zon- en maankalenders.
De Batterij van Bagdad
Ironie/wikimediacommons/CC BY-SA 2.5
Batterijen bevinden zich tegenwoordig in haast elk elektronisch toestel en zijn simpelweg onmisbaar in onze moderne samenleving. Maar wist je ook dat er in de jaren 30 van de vorige eeuw een héél verre voorouder van een batterij ontdekt werd? Het voorwerp dat archeologen opgroeven in Khuyut Rabuah nabij Bagdad (Irak), is ongeveer 2.000 jaar oud. Het lijkt uitwendig op een vaas of een kruik, afgesloten door een stop van asfalt. De archeologen trokken echter grote ogen toen bleek dat er in de kruik een geoxideerde ijzeren staaf zat, omringd door een koperen cilinder. Waarschijnlijk vulde men in de oudheid de kruik met een elektrisch geleidende vloeistof, bijvoorbeeld azijn of citroensap. Zo verkreeg men een systeem met twee metalen elektroden ondergedompeld in een elektrolyt: het basisprincipe van een batterij! De kruik van Bagdad leverde waarschijnlijk een lage elektrische spanning van één volt. Maar wat moesten de gebruikers daarmee aanvangen? Elektrische machines bestonden er immers nog niet in het oude Bagdad… Waarschijnlijk dienden de batterijen om dunne laagjes goud of zilver op metalen voorwerpen te doen neerslaan.
Een ‘Zwitsers mes’ van Romeinse makelij
We kennen allemaal een zogenaamd Zwitsers zakmes. Dit handig stukje gereedschap bevat niet alleen een inklapbaar mes, maar ook allerlei andere hulpmiddelen zoals een vijl, een kurkentrekker, een schroevendraaier, een pincet enzovoorts. De moderne Zwitserse zakmessen worden geproduceerd vanaf 1886. Een tamelijk recente uitvinding dus? Helemaal niet. Het principe van een Zwitsers zakmes was al bekend bij de oude Romeinen. Het Fitzwilliam Museum in Cambridge is de trotse bezitter van een Romeins ‘Zwitsers mes’ uit de 3e eeuw na Christus. Het was in de oudheid ongetwijfeld een heel kostbaar voorwerp, dat alleen de rijken zich konden permitteren. Het antieke Zwitserse mes is gemaakt van zilver en ijzer. Vreemd genoeg bevat het geen mes, maar wel een spatel, een lepel, een vork, een tandenstoker en een prikker.
Het mechanisme van Antikythera
Antikythera is een Grieks eilandje in de buurt van Kreta. In 1901 onderzochten duikers in de wateren rond Antikythera de inhoud van een gezonken schip uit de oudheid. Tot hun grote verbazing vonden ze een ingewikkeld mechanisme dat werd aangedreven door tandwielen. Waarschijnlijk is dit mechanisme de allereerste analoge computer in de geschiedenis. Het bestaat uit verschillende gegraveerde lagen en diverse tandwielen. Het instrument gaf onder meer de stand van de zon, de maan en 4 planeten weer. Het mechanisme stamt uit de eerste eeuw voor Christus. Het heeft meer dan een eeuw geduurd voordat de werking van het instrument doorgrond kon worden. Het mechanisme van Antikythera is een verbazingwekkend staaltje van techniek uit de oudheid, dat je kunt bewonderen in het Nationaal Archeologisch Museum van Athene.
De voorloper van centrale verwarming
Wikipedia/CC BY-SA 3.0
De oude Grieken waren op vele fronten voorlopers. Ook onze moderne centrale verwarming stamt uit de Griekse oudheid. De tempel van Efeze kreeg al centrale verwarming rond 350 voor Christus. De oude Grieken noemden het verwarmingsprincipe ‘hypocaustum’ of ‘onderverwarming’. De Romeinen perfectioneerden het principe. Zij pasten niet alleen centrale verwarming toe in hun tempels, maar ook in badhuizen, openbare gebouwen en natuurlijk in de villa’s van de rijken. Bij een hypocaustsysteem rust de vloer van het gebouw op korte pijlers, zodat men een soort verhoogde vloer creëert. De warmte en de rook van een oven vulde de ruimte onder de vloer en zorgde voor verwarming van de ruimte erboven. Om een gebouw met meerdere verdiepingen te verwarmen, gebruikte men een systeem met stenen kanalen die de rook naar boven verspreidden. Deze centrale verwarming was heel arbeidsintensief, want slaven moesten het vuur in de oven voortdurend brandend houden en aanwakkeren.
De Chinese vuurdraakraket
China is de onbetwiste grondlegger van de rakettechnologie. Al vanaf de 14e eeuw ontwikkelden de Chinezen raketten aangedreven met buskruit. Een van hun verwezenlijkingen was een tweetrapsraket, die bestond uit een holle buis van bamboe met een drakenhoofd aan de voorzijde. In het achterste gedeelte van deze holle buis bevond zich buskruit, terwijl er meerdere kleinere raketten in het middelste gedeelte van de raket zaten. Wanneer het buskruit was opgebrand, ontstak een lont de kleinere raketten in het middengedeelte. Deze vlogen uit de mond van het drakenhoofd aan de voorzijde en konden vijandelijke schepen raken. De vuurdraakraket was zijn tijd ver vooruit. Een doelwit op 3 kilometer afstand kon worden geraakt, iets wat met andere wapens uit die tijd compleet onmogelijk was. Het zou nadien nog honderden jaren duren tot men meertrapsraketten ging toepassen in de ruimtevaart.
De voorloper van de seismograaf
Wetenschappers maken de dag van vandaag dankbaar gebruik van een seismograaf: een instrument waarmee aardbevingen worden geregistreerd. De verre voorouder van de moderne seismografen was een zogenaamde seismoscoop, ontworpen door de Chinese geleerde Zhang Heng in het jaar 132 na Christus. De seismoscoop van Zhang Heng zag eruit als een grote bronzen vaas met een diameter van ca. 180 centimeter. Rond de omtrek van de vaas waren 8 drakenhoofden aangebracht, die elk een klein balletje vastklemden in hun mond. Beeldjes van kleine kikkers, met geopende bek, bevonden zich precies onder de drakenmonden. Wanneer de vaas een beetje bewoog door de trillingen van een aardbeving, zorgde een mechanisme in de seismoscoop ervoor dat een van de drakenhoofden het balletje liet vallen in de bek van de kikker eronder. Zo kon men bepalen in welke richting er zich ergens in de verre omgeving een aardbeving voordeed.
De eerste drone
De eer van het ontwerp van de eerste drone in de geschiedenis gaat naar de Griek Archytas, die leefde in de 4e eeuw voor Christus. Deze Griekse filosoof, staatsman, wiskundige en astronoom wordt ook wel de ‘vader van de mechanica’ genoemd. Archytas slaagde erin om een klein mechanisch vliegtuigje te bouwen in de vorm van een vogel, waarschijnlijk een duif. De mechanische vogel kon zo’n 200 meter ver vliegen, aangedreven door stoom of door perslucht. De robotvogel van Archytas is mogelijk de eerste drone in de menselijke geschiedenis. Er zijn echter weinig concrete bewijzen van deze opmerkelijke uitvinding. De mechanische vogel werd eeuwen later wel vermeld in de geschriften van Heron van Alexandrië, een beroemde wetenschapper uit de Griekse oudheid.
De dolk van Toetanchamon – gemaakt van buitenaards materiaal
De vondst van het graf van de Egyptische farao Toetanchamon ging de geschiedenis in als een van de belangrijkste archeologische ontdekkingen uit de geschiedenis. Het was Howard Carter die in 1925 voor het eerst de rijke inhoud van een ongeschonden koninklijk graf uit de Egyptische oudheid mocht bewonderen. Het gouden masker van Toetanchamon werd wereldberoemd. Veel minder bekend is echter de vondst van 2 merkwaardige dolken in het graf, waarvan de farao er één op zijn borst droeg. Recent onderzoek bracht aan het licht dat deze dolken zijn gemaakt van ijzer dat opvallend veel nikkel en kobalt bevat. Toetanchamon stierf in het jaar 1324 voor Christus. In die periode werd er nog niet met ijzer gewerkt, alleen maar met brons. De hoge concentraties aan nikkel en kobalt treft men alleen maar aan in meteorieten: stukken puin uit de ruimte die terechtkomen op aarde. De dolken van de farao waren dus gemaakt van meteorieten. Dit bewijst dat de oude Egyptenaren al wisten dat deze ‘stenen uit de ruimte’ een bijzondere samenstelling hadden. Voor het graf van de farao waren uiteraard alleen maar de waardevolste materialen goed genoeg…
De code van Hammurabi – Het eerste wetboek
Mbzt/wikimediacommons
Op een meer dan 2 meter hoge pilaar van basalt is een van de oudste wetboeken uit de geschiedenis gebeiteld, bekend als de ‘code van Hammurabi’. Een pilaar met een wettekst is misschien geen technologie in de letterlijke zin van het woord, maar wel een bewijs van een hoogstaande beschaving die gelijkenissen vertoont met onze moderne samenleving. Franse archeologen vonden de pilaar in Susa, een antieke stad in het huidige Iran. Aan de bovenkant van de pilaar prijkt het beeld van koning Hammurabi, die tot koning van Babylon wordt verheven. Daaronder een tekst waarvan het belangrijkste gedeelte bestaat uit allerlei wetten waaraan de onderdanen zich moesten houden.
De tekst behandelt onder meer de verplichtingen van boeren, het erfrecht, bepalingen over huurcontracten, gedragsregels voor kooplieden enzovoorts. Ook het harde principe van ‘Oog om oog, tand om tand’ komt aan bod in de code van Hammurabi. Iemand die een ander persoon lichamelijk letsel toebracht, werd bestraft met hetzelfde letsel. De code van Hammurabi stamt uit de 18e eeuw voor Christus en is de meest volledige wettekst uit de oudheid die ooit werd gevonden. De antieke wetteksten bewijzen dat men vele duizenden jaren geleden al wist dat vastgelegde wetten en regels een absolute noodzaak waren in een goed draaiende samenleving.