Het is moeilijk om te geloven, maar kleine landen die tegenwoordig weinig of geen rol meer spelen in het wereldgebeuren, waren vroeger machtige rijken. Een sprekend voorbeeld is Italië met zijn hoofdstad Rome. Het Romeinse Rijk omvatte ooit uitgestrekte gebieden rond de Middellandse Zee. Ook een land als Mexico bijvoorbeeld, dat nu weinig in de pap te brokken heeft in de wereldpolitiek, heerste in de negentiende eeuw over een aanzienlijk deel van Noord- en Midden-Amerika. Zo zijn er tal van landen die tegenwoordig zelden het wereldnieuws halen, maar vele honderden jaren geleden invloedrijke naties waren. Hieronder een lijstje van tien kleinere landen die ooit grote rijken vormden.
Het Verenigd Koninkrijk
Tegenwoordig bestaat het Verenigd Koninkrijk uit Engeland, Schotland, Wales en Noord-Ierland. Al bij al is het Verenigd Koninkrijk een doorsnee Europees land, dat nog wel een rol speelt in de wereldpolitiek, maar geen supermacht is zoals de VS. Dat was 100 jaar geleden wel even anders. Het Britse Rijk heerste toen over ongeveer één vierde van de wereld.
Engeland bouwde vanaf de vijftiende en zestiende eeuw een indrukwekkende handelsvloot op. Op het einde van de vijftiende eeuw begon Engeland met overzeese handel, toen ontdekkingsreiziger John Cabot werd uitgestuurd om nieuwe gebieden te ontdekken in Noord-Amerika. In de zeventiende en achttiende eeuw beheerste Engeland delen van Ierland, New England en India. Dankzij de inkomsten van de Britse Oost-Indische Compagnie, een handelsorganisatie die uitgroeide tot een van de grootste commerciële ondernemingen, kon Engeland zijn macht over de wereld verder uitbreiden. India bleef honderden jaren lang de belangrijkste Britse kolonie.
Het Britse Rijk bereikte zijn hoogtepunt kort na de Eerste Wereldoorlog. Het Rijk bestond toen uit ongeveer één vierde van het aardoppervlak. Toch verzwakte stilaan de positie van het Britse Rijk. Na WOII staken in vele Britse kolonies nationalistische bewegingen de kop op en begon het rijk uiteen te vallen. In 1997 werd Hongkong, een van de laatste overblijfselen van het Britse Rijk, teruggegeven aan China.
Turkije
Het huidige Turkije kent eveneens een grootse geschiedenis. Turkije stamt af van het machtige Ottomaanse Rijk. In de loop van de elfde en twaalfde eeuw vestigden Turkse volkeren zich in Anatolië. In deze regio ontstonden er verschillende kleine vorstendommen, waarbij het gebied van sultan Osman I steeds belangrijker werd. Dit kleine vorstendom zou uitgroeien tot een wereldrijk, het Ottomaanse Rijk.
In het jaar 1453 veroverden de Ottomanen de stad Byzantium, wat het einde betekende van het Oost-Romeinse Rijk. Het Ottomaanse Rijk breidde nog verder uit in Noord-Afrika en verkreeg de controle over de Rode Zee. Op het hoogtepunt omvatte het Ottomaanse Rijk in de zestiende en zeventiende eeuw uitgebreide gebieden in Oost-Europa (de Balkan), Noord-Afrika en het Midden-Oosten.
Toen in 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbrak, raakte het Ottomaanse Rijk duidelijk in verval. Na WO I verloor het rijk het grootste deel van zijn grondgebied. In 1922 kwam er officieel een einde aan het Ottomaanse Rijk. Alleen het grondgebied van het huidige Turkije bleef er nog van over. In 1923 werd Mustafa Kemal de eerste president van de nieuwe republiek Turkije.
Oostenrijk
Ja, ook het huidige vakantieland Oostenrijk vormde ooit de kern van een groot Europees rijk: het Oostenrijks-Hongaarse Rijk. Dit rijk werd gevormd in het jaar 1867. Oostenrijk en Hongarije gingen toen een zogenaamde dubbelmonarchie vormen, waarbij de keizer van Oostenrijk eveneens de koning van Hongarije was.
Hongarije en Oostenrijk kregen dezelfde status binnen het rijk. Na de oprichting van deze dubbelmonarchie speelde het Oostenrijks-Hongaarse Rijk een belangrijke rol in Europa. Het grondgebied van het rijk was overigens veel groter dan alleen maar het huidige Oostenrijk en Hongarije. Het Oostenrijks-Hongaarse Rijk omvatte ook delen van het huidige Tsjechië, Slowakije, Italië, Kroatië en Bosnië-Herzegovina.
De Habsburgse Keizer Frans Jozef I van Oostenrijk, eveneens koning van Hongarije, kampte voortdurend met conflicten tussen de bevolkingsgroepen in zijn rijk. De troonopvolger van de keizer, Frans Ferdinand, werd in 1914 vermoord. Dit was de aanleiding tot de Eerste Wereldoorlog, een wereldoorlog die werd verloren door Duitsland en het Oostenrijks-Hongaarse Rijk.
Na WO I werd het Oostenrijks-Hongaarse Rijk opgesplitst in Oostenrijk en Hongarije, terwijl andere delen van het rijk bij het toenmalige Joegoslavië, Tsjecho-Slowakije, Polen, Roemenië en Italië gevoegd werden.
Mongolië
Mongolië speelt tegenwoordig nauwelijks een rol in de wereldpolitiek, maar eeuwenlang joegen de Mongoolse strijders onder leiding van hun heerser (de khan) vele Europese en Aziatische volkeren de stuipen op het lijf.
Vooral de legendarische heerser Dzjengis Khan ging de geschiedenis in als een wrede veroveraar. Dzjengis Khan verenigde de verschillende Mongoolse stammen, bracht een goed georganiseerde legermacht op de been en was de stichter van het machtige Mongoolse Rijk. Op het hoogtepunt strekte het rijk zich uit van het huidige Korea tot Hongarije en van Siberië tot Java.
Na de dood van Koeblai Khan in 1294, een kleinzoon van Dzjengis Khan, viel het rijk uiteen in vier delen. De macht van het rijk brokkelde langzaam maar zeker af. Rond het jaar 1400 bestond het Mongoolse Rijk niet meer en bleef alleen het grondgebied van het huidige Mongolië over.
Duitsland
Tal van kleinere landen in West- en Centraal-Europa maakten vanaf de tiende tot de negentiende eeuw deel uit van een politiek verband, het zogenaamde Heilige Roomse Rijk. Aan het hoofd van het Heilige Roomse Rijk stond een keizer, die gekroond en gezalfd werd door de paus.
Het rijk bestond uit verschillende kleinere koninkrijken, hertogdommen, prinsdommen, bisdommen, aartsbisdommen en graafschappen die elk onder het gezag stonden van een lokale machtshebber. Deze machtshebber was onderworpen aan de keizer van het Heilige Roomse Rijk. De keizer zelf heerste persoonlijk over zijn eigen gebieden.
Het rijk omvatte op het hoogtepunt in de 13de eeuw de huidige staten België, Nederland, Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk, Tsjechië, West-Polen, Noord-Italië en Oost-Frankrijk. De kern van het Heilige Roomse Rijk bestond uit verschillende gebieden die nu het moderne Duitsland vormen.
In de 17de en de 18de eeuw begon de invloed en de samenhang van het rijk stilaan te verminderen. De Franse Revolutie en de regering van Napoleon luidden het einde in van het Heilige Roomse Rijk. Napoleon versloeg in de slag bij Austerlitz een coalitie van Pruisen, Oostenrijk en Rusland, waardoor verschillende Duitse gebieden onder zijn controle kwamen. In 1806 deed de laatste keizer van het Heilige Roomse Rijk, Frans II, afstand van de troon en werd het rijk ontbonden.
Iran
De geschiedenis van het huidige Iran is nauw verbonden met de Achaemeniden, het koningshuis dat heerste over het oud-Perzische Rijk. Tot in 1935 werd voor de huidige staat Iran overigens de oude benaming ‘Perzië’ gebruikt.
De geschiedenis van het oud-Perzische Rijk begint rond 550 voor Christus, toen Cyrus II de Grote de Perzische stammen verenigde en een overwinning behaalde op de Meden. Cyrus de Grote veroverde nog meer gebieden zoals Lydië en de stad Babylon, die hij toevoegde aan zijn Perzische Rijk. De zoon van Cyrus, Cambyses II, slaagde erin om ook Egypte te veroveren. Het Perzische Rijk bereikte zijn grootste expansie onder de regering van Darius I, opvolger van Cambyses II. Het rijk strekte zich toen uit vanaf het huidige Oost-Griekenland tot aan de vallei van de Indus. Na Darius I zouden nog vele Achaemeniden over het rijk heersen.
De macht van het Perzische Rijk begon af te nemen in de vierde eeuw voor Christus. Alexander de Grote trok op veldtocht tegen Perzië in 334 voor Christus. Hij versloeg de troepen van Darius III, wat de ondergang inluidde van het Perzische Rijk.
Spanje
Het koloniale rijk van Spanje strekte zich ooit uit over Noord-, Midden- en Zuid-Amerika, de Nederlanden, gebieden in Italië, de westkust van Afrika en de Filipijnen. Het was een van de grootste wereldrijken in de geschiedenis.
Het verhaal van het Spaanse Rijk begon in de 15de eeuw, toen Ferdinand II van Aragon en Isabella I van Castilië huwden, wat leidde tot de eenmaking van Spanje op het Iberisch schiereiland. Ferdinand en Isabella trachtten hun rijk uit te breiden en stuurden ontdekkingsreizigers op pad. Christoffel Columbus ontdekte Amerika in 1492. Hij nam gebieden in bezit voor de Spaanse kroon. In de jaren die volgden, namen Spaanse veroveraars (de zogenaamde ‘conquistadores’) grote delen van het Amerikaanse continent in bezit. Ze veroverden daarbij het Azteekse Rijk en het Incarijk.
Op het hoogtepunt van het Spaanse koloniale rijk waren er Spaanse kolonies vanaf de zuidgrens van Canada tot Kaap Hoorn. Ook had Spanje de Filipijnen in bezit en andere gebieden in Zuidoost-Azië.
Spanje verloor de controle over zijn koloniën in het begin van de 19de eeuw. Een na een werden de vroegere kolonies op het Amerikaanse continent onafhankelijk. Bij de Spaans-Amerikaanse oorlog in 1898 verloor Spanje ook Cuba, de Filipijnen en andere bezittingen in Zuidoost-Azië. Dit betekende het definitieve einde van het Spaanse Rijk.
Mali
Hoewel het Afrikaanse Mali tegenwoordig een van de armste landen ter wereld is, behoorde het honderden jaren geleden tot een machtig Afrikaans rijn, het Songhairijk.
Het Songhairijk was een islamitisch rijk in West-Afrika dat tot grote bloei kwam in de vijftiende en zestiende eeuw. De roots van het Songhairijk gaan echter terug tot de negende en tiende eeuw. Een van de bekendste heersers was Askia Mohammed, die het Songhairijk bestuurde in de late vijftiende en vroege zestiende eeuw. Onder zijn bewind bereikte het Songhairijk zijn grootste expansie. Rond het jaar 1500 reikte het grondgebied van de Atlantische Oceaan in het huidige Gambia en Senegal, tot in het centrum van het huidige Niger.
Askia Mohammed stond in contact met staatsmannen en geleerden in het Nabije Oosten. Onder zijn regering werden Malinese steden als Timboektoe en Djenne ware centra van geleerdheid en cultuur.
Na de dood van Askia Mohammed in 1529 ruzieden zijn zoons over de heerschappij over het Songhairijk. Het rijk verzwakte, een burgeroorlog brak uit en Marokkaanse troepen veroverden het grondgebied. In 1901 zou Frankrijk grote delen van West-Afrika koloniseren. Het Songhairijk behoorde definitief tot het verleden en werd al snel vergeten door de rest van de wereld.
Peru
Het Incarijk in Zuid-Amerika strekte zich in het begin van de jaren 1500 uit van het zuiden van Colombia tot het noordwesten van Argentinië en Chili. De koning van de Inca’s heerste over zeven tot twaalf miljoen onderdanen.
De Inca’s legden een uitgestrekt wegennet aan in hun rijk. Hoog in het Andesgebergte bouwden ze de bijna onbereikbare stad Machu Picchu, een sprekend voorbeeld van hun hoogstaande beschaving.
In 1492 ontdekte Christoffel Columbus het Amerikaanse continent. Dit luidde het begin in van de kolonisatie van Amerika door Europa. Tegelijkertijd luidde deze kolonisatie het einde in van het Incarijk. De Spanjaarden overwonnen de Inca’s niet alleen met geweld, ze brachten uit Europa ook ziekten mee waartegen de Inca’s niet waren bestand. Incaleider Atahualpa werd in 1532 door de Spaanse veroveraars gegijzeld. In het jaar 1572 viel definitief het doek over het Incarijk. Toen veroverden de Spaanse conquistadores de Incahoofdstad Vilcabamba en executeerden ze de laatste Incakoning, Tupac Amaru.
De ruïnes van Macu Picchu, de geheime stad van de Inca’s in het Andesgebergte, werden pas in 1866 ontdekt. Macu Picchu groeide uit tot de belangrijkste toeristische trekpleister in Peru.
Nederland
Nederland behoort nu tot de kleinere Europese landen, maar bezat vanaf de zeventiende tot de twintigste eeuw kleine kolonies en handelsposten op zowat alle continenten.
Het Nederlandse koloniale rijk viel uiteen na de Tweede Wereldoorlog. In de zeventiende eeuw beleefde de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, de voorloper van de huidige Nederlandse staat, haar Gouden Eeuw. Ontdekkingsreizigers voeren uit over de wereldzeeën en stichtten handelsposten en kleine kolonies. In 1602 werd de Verenigde Oost-Indische Compagnie opgericht, die de handel met de overzeese gebieden in Zuidoost- Azië in handen nam.
Enkele tientallen jaren later, in 1621, volgde de oprichting van de West-Indische Compagnie, een handelsorganisatie met een monopolie op de handel in West-Afrika en Amerika. Meer dan 300 jaar lang heerste het huidige Nederland over verschillende koloniën verspreid over de wereld. Nederland bezat gebieden in Afrika, Zuidoost-Azië, Oceanië, de Caraïben, Noord-Amerika en het Midden-Oosten.
In de eerste helft van de negentiende eeuw had het Koninkrijk der Nederlanden nog steeds Nederlands-Indië, Suriname, eilanden in de Caraïben en een kolonie in Ghana in bezit. Na de Tweede Wereldoorlog brokkelde het Nederlandse koloniale rijk verder af. In 1949 werd Nederlands-Indië onafhankelijk, gevolgd door Suriname in 1975.
Tot op de dag van vandaag blijven echter de eilanden Aruba, Curaçao en Sint-Maarten autonome landen binnen het Koninkrijk der Nederlanden. De eilanden Bonaire, Saba en Sint-Eustatius vormen nog steeds ‘bijzondere gemeenten’ van Nederland.