De bliksem… de meeste mensen hebben er wat schrik van. De angst voor een blikseminslag tijdens een onweer is terecht, want de bliksem kan heel wat schade aanrichten en slachtoffers maken.
Wist je dat in Nederland de bliksem gemiddeld drie keer per jaar inslaat per vierkante kilometer? De rechtstreekse schade veroorzaakt aan gebouwen door blikseminslag (bijvoorbeeld brand, instorten van schoorstenen en muren) loopt in Nederland op tot zo’n 30 miljoen euro per jaar. De schade aan elektronische apparaten die het gevolg is van bliksem bedraagt in Nederland ongeveer 50 miljoen euro per jaar.
Helaas vallen er ook slachtoffers bij blikseminslagen: gemiddeld worden er jaarlijks vijf Nederlanders dodelijk getroffen door de bliksem (bron). Het is dus geen overbodige luxe om een veilige schuilplaats op te zoeken wanneer een onweersbui in alle hevigheid losbarst.
Hieronder hebben we tien weetjes over de angstaanjagende bliksem op een rijtje gezet.
10. Een bliksemschicht bij heldere hemel
Er hoeft niet altijd een donkere onweerswolk vlak boven je hoofd te hangen om een bliksemontlading mee te maken. Onweerswolken die tientallen kilometer ver weg zijn, kunnen een bliksem vlak voor je voeten doen inslaan.
Het lijkt dan alsof er plots bij heldere hemel en blauwe lucht een bliksem uit het niets opduikt. Helemaal te gek was een bliksem die letterlijk ‘out of the blue’ insloeg nabij Ponca City in Oklahoma (Verenigde Staten). Het onweersfront waarvan deze bliksem vandaan kwam, was…. 74 kilometer verwijderd van Ponca City.
9. Zeven keer geraakt door de bliksem
Statistisch gezien is de kans dat je wordt ‘neergebliksemd’ gelukkig niet heel groot. Toch slaagde een Amerikaan erin om tijdens zijn leven niet minder dan zeven keer daar de bliksem geraakt te worden. Roy Cleveland Sullivan (1912 – 1983), een parkwachter van het Nationaal Park Shenandoah, raakte tijdens zijn leven betrokken bij zeven blikseminslagen en had het geluk om deze zeven keer te overleven.
Zijn eerste aanraking met de bliksem gebeurde in 1942, de laatste keer in 1977. Alle zeven blikseminslagen werden opgetekend door zijn chef, hoofdopzichter R. Taylor Hoskins van het nationaal park. Sullivan kreeg de toepasselijke bijnamen ‘lightning man’ (bliksemman) en ‘human lightning conductor’ (menselijke bliksemafleider). Hoewel de man zijn avonturen met de bliksem kon navertellen, raakte hij wel degelijk gewond. Hij verloor de nagel van zijn grote teen en raakte verbrand aan zijn borst, buik en hoofd.
8. De plaats met de meeste blikseminslagen ter wereld
In Nederland krijgen we te maken met gemiddeld drie blikseminslagen per vierkante kilometer per jaar. Dat lijkt veel, maar dit cijfer valt in het niets vergeleken met het aantal bliksems boven de Catatumbo River in Venezuela. Met een gemiddelde van 233 blikseminslagen per vierkante kilometer per jaar haalt de Catatumbo-rivier een absoluut wereldrecord.
Niet minder dan 297 nachten per jaar, tot tien uur per etmaal, bliksemt het boven de rivier. Dit is uiteraard het gevolg van de lokale weersomstandigheden. Tijdens de nacht stroomt er koele lucht naar beneden, afkomstig van de bergen in de omgeving. Deze koele lucht botst met de warme lucht boven het Maracaibo-meer, waarin de rivier Catatumbo uitmondt. De botsing van warme met koude lucht veroorzaakt plaatselijk een langdurig onweer, met tal van blikseminslagen tot gevolg. Het fenomeen wordt ook wel de ‘Vuurtoren van Maracaibo’ genoemd.
7. De Lightning Alley in Florida
Ook in de Verenigde Staten zijn er streken die meer dan gemiddeld af te rekenen hebben met de bliksem. In Florida, in de regio rond Tampa, Orlando en Titusville, treden er jaarlijks gemiddeld 10 tot 35 blikseminslagen op per vierkante kilometer.
Deze omgeving kreeg de toepasselijke bijnaam ‘Lightning Alley’ (bliksemsteegje). Florida is een schiereiland, aan drie zijden omgeven door oceaan. Vooral in de zomer ontstaan er door de hoge temperatuur en de nabijheid van de zee regelmatig onweerswolken en tal van bliksemontladingen.
6. Noordoost-Italië telt het grootste aantal bliksems in Europa
In Europa is het de omgeving van Friuli (Noordoost-Italië) die de meeste last heeft van de bliksem. De regio, die grenst aan Oostenrijk en Slovenië, krijgt meer dan 50 dagen per jaar te maken met hevige onweders en bijhorende blikseminslagen.
De oorzaak hiervan is de botsing van koude lucht uit de Alpen met de warme lucht boven de Adriatische Zee. Volgens waarnemingen zou het aantal onweders in de streek de laatste jaren snel toenemen, wat waarschijnlijk een gevolg is van de opwarming van de aarde.
5. De Brescia-explosie
Een blikseminslag kan een ware ramp veroorzaken, met veel slachtoffers en enorme materiële schade. Dat ondervonden ook de inwoners van de Italiaanse stad Brescia, nadat het bastion van San Nazaro in 1769 werd getroffen door een bliksemschicht. Er ontstond een grote brand in het bastion. De brand was op zich nog niet zo dramatisch, ware het niet dat er in het bastion 90 ton buskruit lag opgeslagen. Het buskruit ontplofte en de explosie vernietigde ongeveer één zesde deel van Brescia.
De getallen over het aantal doden lopen uiteen van 400 tot 3000. De ramp leidde tot een strengere reglementering over de opslag van buskruit. Na de explosie in Brescia verschenen er meer en meer bliksemafleiders op openbare en particuliere gebouwen.
4. Superbliksems
Er komen soms bliksemschichten voor die veel intenser zijn dan ‘normale’ bliksemstralen. De optische stralingswarmte die vrijkomt bij een doorsnee bliksemontlading heeft een piekvermogen van gemiddeld één gigawatt.
Het licht van een bliksem kan waargenomen worden door satellieten die rond onze aarde zweven. Zo ontdekten de Vela-satellieten in de jaren 70 van de vorige eeuw dat er bliksemontladingen optreden die veel krachtiger zijn dan gemiddelde bliksems. Eén op de duizend bliksemschichten straalt licht uit dat overeenkomt met een optisch vermogen van meer dan 100 gigawatt. Bij vijf op de honderd miljoen ontladingen loopt het optisch vermogen zelfs op tot 3000 gigawatt.
Dergelijke ’superbliksems’ gaan niet onopgemerkt voorbij. Bij de inslag van een superbliksem in Illinois (Verenigde Staten) ontstond er bij het inslagpunt een krater met een diameter van twee meter en een diepte van 30 centimeter. Ramen gingen aan diggelen en huizen daverden op hun grondvesten, net alsof er een aardbeving aan de gang was.
3. Elektrische velden waarvan je haar rechtop staat
Een bliksem is een elektrische ontlading, die ontstaat door een sterk elektrisch veld. Dat elektrisch veld wordt opgebouwd in de wolken tijdens een onweer. Een elektrisch veld kan je hoofdhaar rechtop doen staan. Denk maar aan de experimenten die je vroeger op school deed met een plastic staaf die je eerst tegen je trui had gewreven. De staaf kreeg hierdoor een elektrostatische lading, en als je ze in de buurt van je hoofd hield, trok de staaf je haren aan.
Hetzelfde kan gebeuren tijdens een onweer. Het elektrisch veld tussen de aarde en de wolken is soms zo sterk, dat de haren op je hoofd ervan rechtkomen. In dat geval laat een flinke blikseminslag meestal niet lang meer op zich wachten. Loop je buiten tijdens een nakend onweer en komt je hoofdhaar overeind? Zoek ’bliksemsnel’ naar een veilige schuilplaats, voordat de bliksem jou te pakken krijgt…
2. Verbazingwekkende cijfers
De bliksem is een spectaculair natuurfenomeen. Metingen van temperatuur, stroomsterkte, spanning en andere eigenschappen leveren resultaten op om ’u’ tegen te zeggen. In de kern van een bliksemschicht loopt de temperatuur op tot 30000 graden. Door een bliksemstraal loopt een stroom die varieert van 100 ampère tot 60000 ampère. Het spanningsverschil dat de bliksem doet ontstaan, kan oplopen tot 100 miljoen volt. De snelheid van een bliksemstraal bedraagt ongeveer 60000 kilometer per seconde. Een bliksemschicht duurt gemiddeld 0,2 seconden, maar dit kan oplopen tot ettelijke seconden. In 2012 werd in het zuiden van Frankrijk een bliksem waargenomen die maar liefst 7,7 seconden duurde; tot nu toe een onovertroffen wereldrecord.
1. Hoeveel kans heb je om door de bliksem geraakt te worden?
Dit hangt natuurlijk af van de streek en het land waarin je woont. In Nederland vallen er jaarlijks gemiddeld vijf ‘bliksemdoden’ op een bevolking van ongeveer 17 miljoen, dus heb je als Nederlander één kans op 3,4 miljoen per jaar om neergebliksemd te worden. Die kans lijkt niet zo groot, maar is wel een heel stuk groter dan de kans om met de lotto zes juiste nummers te kiezen (die kans is één op tien miljoen).
Je kunt zelf heel wat doen om niet door een bliksem getroffen te worden. De gouden raad is: blijf zo veel mogelijk binnen tijdens een onweer. Ga niet aan het raam staan (want het glas kan breken bij een blikseminslag in de buurt) en trek de stekkers van elektrische apparaten uit het stopcontact. Als je buiten overvallen wordt door een onweer, schuil dan niet onder een boom en blijf uit de buurt van hoge punten (bijvoorbeeld kerktorens, antennemasten). Als je buiten aan het zwemmen bent, kom dan zo snel mogelijk uit het water. Ben je in een open veld, maak je zo klein mogelijk en ga gehurkt zitten met je voeten tegen elkaar. Staat je auto in de buurt, ga erin zitten en sluit de ramen. Het metalen chassis van een auto vormt immers een kooi van Faraday die de bliksem afleidt naar de aarde. Zorg er wel voor dat je auto niet vlak bij een boom staat, die kan immers zelf getroffen worden door de bliksem of omwaaien tijdens het onweer….
