10 Weetjes over de Dodo – De uitgestorven vogel van Mauritius

10. Verschillende bijnamen

De dodo kende verschillende bijnamen, zoals bijvoorbeeld: uitheemse kapoen, gekapte zwaan, dodaars, Portugese pinguïn, grifeend, dronte, kermisgans en walgvogel. De naam walgvogel werd aan het dier gekoppeld, omdat het vlees van de vogel niet lekker en taai was. De naam “kermisgans” is wellicht afgeleid van de datum waarop het schip Mauritius bezocht op dezelfde dag als in Amsterdam de Amsterdamse kermis werd gehouden. Op dergelijke kermissen werden vetgemeste vogels als voedsel aangeboden en ook dat zou tot de naam kermisgans geleid kunnen hebben. De naam “dronte” is afgeleid van het Middelnederlandse woord “dronten”, dat opgezwollen betekent. De naam “dodaars” betekent pluk-kontig, kijkend naar de “staart” van de vogel.

9. Endemisch op Mauritius

De vogel was endemisch op Mauritius. Endemisch houdt in dat een soort alleen voorkomt binnen een geografisch afgegrensd gebied. Buiten Mauritius kwam de dodo dus niet voor. Mauritius is een klein eiland in Afrika (ongeveer 2.000 vierkante kilometer) ten westen van Madagaskar. Het eiland werd waarschijnlijk al in de 10e eeuw ontdekt door Arabische reizigers. In 1507 werd het eiland bezocht door de Portugezen, maar de Nederlanders waren de eersten die zich op het eiland gingen vestigen. De uitgehongerde Nederlandse zeevaarders die Mauritius bereikten stortten zich meteen op de dieren om ze op te eten, net als de huisdieren die de Nederlanders hadden meegenomen.

8. Makkelijk te vangen

Voordat de Nederlanders kwamen had de dodo geen vijanden. Op Mauritius waren namelijk geen roofdieren aanwezig, waardoor de vogel totaal niet bang was voor mensen en de huisdieren die zij meenamen. Daarnaast kon de vogel niet vliegen. Mocht de vogel dus al willen vluchten, dan was dat ook niet gemakkelijk. Aangezien de vogel niet kon vliegen, maakten zij dus ook hun nesten op de grond. De eieren liggen dus makkelijk voor het grijpen voor mensen en de huisdieren die zij hebben meegenomen. Geen eieren betekent ook geen vogels. Er werd beschreven hoe makkelijk de vogels te vangen waren.

7. Niet duidelijk wanneer de vogel is uitgestorven

Het is niet duidelijk in welk jaar de dodo nu precies is uitgestorven. Algemeen wordt aangenomen dat dit aan het einde van de 17e eeuw gebeurde. Zowel 1662, 1669 als 1674 en 1681 worden als mogelijke jaartallen van de uitsterving van de dodo genoemd. In deze jaren is er nog melding gemaakt van een dodo op Mauritius, maar het is de vraag welke beschrijving het meest betrouwbaar is. De mens heeft zich overigens tot in de 19e eeuw niet gerealiseerd dat de dodo uitgestorven was. Het uitsterven van een diersoort was nog nooit eerder geconstateerd en werd om die reden voor onmogelijk gehouden. Er bleven ook nog meer dan honderd jaar berichten verschijnen over de levende dodo’s, maar waarschijnlijk berustten deze berichten op fantasie.

6. Redenen voor het uitsterven

De beroemde bioloog Richard Owen verklaarde het uitsterven van de dodo door zijn gedegenereerde en imperfecte bouw, maar dit wordt tegenwoordig als achterhaald beschouwd. Volgens nieuwe inzichten vond er een drastische klimaatomslag plaats op Mauritius, ongeveer 4200 jaar geleden. Deze had een eeuwenlange droogte tot gevolg, die de dodo echter wist te overleven.

Wat was dan de reden van het uitsterven van de dodo? Over het uitsterven van de dodo zijn veel dingen onduidelijk. Lang is gedacht dat de mens de dodo is blijven eten, maar omdat het vlees helemaal niet lekker was, is deze kans klein. Bij nieuw archeologisch onderzoek zijn er tussen menselijk afval op Mauritius nooit botten van dodo’s gevonden, wel van veel andere diersoorten. De meest waarschijnlijke aanname is nu dat de dodo helemaal niet door menselijke consumptie is uitgestorven, maar op een indirecte manier door toedoen van de mens uitstierf. Ontbossing, de beperkte grootte van Mauritius en het introduceren van andere dieren op het eiland, zoals varkens, honden en ratten speelden

waarschijnlijk een belangrijkere rol. De zwarte rat en de makaak aten daarnaast de eieren van de dodo op, waardoor voortplanting werd bemoeilijkt.

5. Overblijfselen

Ed Schipul/wikicommons/CC BY-SA 2.0

Aangezien Mauritius een vulkanisch eiland is, zijn fossielen schaars. Er heersen namelijk slechte bewaaromstandigheden voor botmateriaal. Een dood dier verteert binnen een korte tijd en er blijft niks van over. In het zuidwesten van het eiland bevindt zich een moeras waar enorm veel sporen uit het verleden bewaard zijn gebleven. In dit moeras zijn duizend jaren oude resten van dieren te vinden. Naast de dodo ook van andere uitgestorven dieren zoals bepaalde schildpadden, vogels (zoals de Hollandse duif) en vissen.

De eerste grote vondst was in 2005. Een Nederlands-Mauritiaans onderzoeksteam een extreem fossielrijke laag in het moeras. Het gevonden materiaal is waarschijnlijk 2000 tot 3000 jaar oud. Met deze nieuwe vondst kan voor het eerst wetenschappelijk onderzoek worden gedaan naar de wereld waarin de dodo leefde, voordat de westerse mens voet aan land zette op Mauritius en de dodo uitroeide.

Na de bijzondere vondst in 2005 kwam er een vervolg op de dodo-expeditie. In juni 2006 vertrok een team voor een 32-daagse expeditie naar Mauritius. De expeditie moest meer licht werpen op de oorzaken van het verdwijnen van de dodo en zijn ecosysteem. Alle gevonden botten bevinden zich in één laag en doen daarom denken aan een massagraf. er zijn meerdere botten van dodo’s ontdekt, waaronder een zeer zeldzaam deel van de snavel waarvan er maar enkele bekend zijn in de wereld.

In 1992 wist de Nederlandse schrijver en dodo-liefhebber Boudewijn Büch bij de museumdirecteur van Mauritius een dodo-botje te verkrijgen. Op YouTube zijn de fragmenten hiervan te zien. Boudewijn Büch is in 2002 overleden en pas na zijn dood is de wetenschap veel meer te weten gekomen over de dodo . De twijfel blijft bestaan of het botje daadwerkelijk een dodo-botje was of een kippenbotje.

4. Voedsel

Gastrolieten, net als bij de dino’s. Foto: Jordan Mallon – PaleoPortfolio / CC BY-SA 2.5/wikipedia

Ondanks zijn grote snavel was de dodo geen roofvogel, maar een herbivoor. De dodo leefde van de zaden en vruchten van verschillende planten. Om de spijsvertering te verbeteren slikte de vogel regelmatig stenen in die hielpen bij het vermalen van het voedsel in de maag. Dergelijke maagstenen worden gastrolieten genoemd en zijn ook bekend van andere vogels en andere dieren zoals reptielen. Vermoed wordt ook dat de vogel zich een deel van het jaar volvrat en een ander deel van het jaar teerde op de vetreserves vanwege een gebrek aan voedsel.

3. De dodo en de duif

Door het uiterlijk van de dodo werd al gauw gedacht dat de vogel familie is van de struisvogel of de emoe. Dit is niet zo vreemd, aangezien zowel de struisvogel als de emoe als de dodo allemaal loopvogels zijn. Biologisch gezien hoort de dodo echter tot de duifachtigen. Het vermoeden dat de dodo verwant was aan de duif stamt uit de negentiende eeuw. Professor John Theodore Reinhardt van het Royal Museum in Kopenhagen was de eerste die dit idee opperde. Hij kreeg bijval van Hugh Strickland, auteur van The dodo and its Kindred (1848), de eerste dodo-biografie. Beiden dachten dat de dodo’s misschien grote duiven waren. Aanvankelijk werden de heren hierom uitgelachen. Niet zo gek eigenlijk, als je in gedachten een duif vergelijkt met het bekende beeld van de dodo: een dikke, logge vogel die niet kan vliegen. Een vergelijking met een struisvogel of een kalkoen lag meer voor de hand. Toch bleek in 2003 na wetenschappelijke onderzoeken van de Universiteit van Oxford dat de dodo wel degelijk afstamt van de duif

2. Uiterlijk

Thilo Parg /CC BY-SA 3.0/wikipedia

Eigenlijk weet niemand hoe de dodo er echt uitzag. Vaak wordt aangenomen dat de dodo eruit ziet zoals op de meeste tekeningen: lomp, log en dik. In de zeventiende eeuw hebben Nederlandse zeevaarders meerdere malen een dodo gezien, maar de verklaringen spreken elkaar tegen. Was de dodo nou een dikke en lompe vogel of slank en hoog op de poten. Hoewel de meeste schilderijen een dikke dodo laten zien, laat bijvoorbeeld een prent uit het Tweede Boeck in het reisverslag van de Gelderland (een schip) een dunne dodo zien. Met moderne technieken is vervolgens geprobeerd reconstructies te maken van de dodo. Andrew Kirchner heeft twee nieuwe reconstructies van de dodo gemaakt. Dit heeft hij gedaan door honderden botjes te onderzoeken en door verschillende modellen te onderzoeken. Aan de hand daarvan komt hij tot de conclusie dat de dodo tussen de 10,6 en 17,5 kilo heeft gewogen en dat het dier hard kon lopen. Geen dikke slome vogel dus, maar een vlotte, sportieve dodo. Het is duidelijk dat het laatste woord over het uiterlijk van de dodo nog niet gezegd is. Het lijkt heel waarschijnlijk dat ons beeld van de dodo vertekend is door zeventiende-eeuwse afbeeldingen. Die afbeeldingen zijn waarschijnlijk gebaseerd op slecht opgezette dodo’s. Wetenschappers neigen nu naar het idee van een dunnere en sportievere dodo. Dit idee wordt ondersteund door de vroegste tekeningen van de dodo en door de schildering van Ustad Mansur. Toch blijven er nog veel mysteries rond de dodo. Misschien dat nieuwe opgravingen meer licht werpen op het uiterlijk van dit bijzondere dier.

1. De dodo in de (hedendaagse) cultuur

De dodo heeft een plekje gekregen in verschillende strips, boeken en films. Zo komt de vogel bijvoorbeeld voor in het verhaal van Alice in Wonderland, maar ook bijvoorbeeld in de boeken over Harry Potter, waarin diricawls worden genoemd. Ook in de strips van Douwe Dabbert komt de dodo voor, bijvoorbeeld in de strip De Schacht naar Noord (1979). Verder is er in de bekende film Ice Age een dodo te zien. Tot slot heeft Kinderen voor Kinderen in 1995 een lied over de dodo gemaakt. In dit lied wordt het stereotype beeld van de dodo gebruikt, namelijk van een dikke, domme vogel. Dat dit stereotype beeld misschien niet klopt moet nog worden onderzocht.

Dit artikel is geschreven door Ties Grotenhuis, student Rechten.

Wij zoeken nog schrijvers! Ben jij kenner over een leuk onderwerp? Mag van alles zijn, boeken, games, films, geschiedenis, klimaat, etc, onze subtitel is niet voor niets ‘lijstjes over van alles’. Interesse? Je artikel wordt gelezen door duizenden lezers, ideaal om als tekstschrijver een portfolio op te bouwen. We kunnen mogelijk een kleine vergoeding bieden. Neem hier contact met ons op.