Winston Churchill. De naam roept beelden op van oorlog, speeches en een onwrikbare sigaar. Voor velen is hij de man die Groot-Brittannië door de donkerste dagen van de Tweede Wereldoorlog loodste, en terecht: zijn leiderschap tijdens de Blitz en zijn onmiskenbare retorische kracht maakten hem tot een icoon. Maar Churchill was méér dan alleen een oorlogsheld met een bolhoed.
Hij was schrijver, schilder, avonturier, politicus met een woelige loopbaan, en een man van grote tegenstrijdigheden. Deze 10 weetjes laten je kennismaken met de complexiteit van Winston Churchill — zijn briljantie, zijn eigenaardigheden en ook zijn fouten.
1. Churchill won de Nobelprijs… voor literatuur
Verbazingwekkendch maar waar, Winston Churchill won in 1953 niet de Nobelprijs voor de Vrede, maar voor de Literatuur. Hij kreeg de prijs “voor zijn meesterschap in historische en biografische beschrijving, evenals voor zijn briljante redevoeringen ter verdediging van verheven menselijke waarden.”
Churchill schreef in zijn leven meer dan 40 boeken, waaronder zes delen over de Tweede Wereldoorlog, vier delen over de Eerste Wereldoorlog en een monumentale biografie van zijn voorvader de Hertog van Marlborough. Zijn stijl was groots, beeldend en vaak retorisch. Hij schreef alles met de hand, in badjas, en dicteerde zijn teksten vaak aan een leger aan secretaresses.
2. Hij ontsnapte uit een krijgsgevangenkamp
Lang voordat hij een wereldleider werd, was Churchill oorlogscorrespondent in Zuid-Afrika tijdens de Boerenoorlog. In 1899 werd hij gevangengenomen door de Boeren en opgesloten in een krijgsgevangenkamp in Pretoria. Maar Churchill wist te ontsnappen — zonder kaart, zonder kompas, en met enkel chocolade en een flacon water op zak.
Na een gevaarlijke tocht van honderden kilometers wist hij uiteindelijk Brits grondgebied te bereiken. Zijn ontsnapping maakte hem op slag beroemd in Engeland en lanceerde zijn politieke carrière. Kranten noemden hem een held, en zijn reputatie als dappere avonturier was geboren.
3. Hij was jarenlang een politiek buitenbeentje
Hoewel Churchill wordt herinnerd als dé premier van Groot-Brittannië in oorlogstijd, kende zijn politieke carrière lange periodes van isolement. In de jaren 1930 — ook wel zijn “wilderness years” genoemd — was hij niet populair binnen zijn eigen partij en stond hij vaak buitenspel.
Hij verzette zich fel tegen de onafhankelijkheid van India en had controversiële standpunten over het Britse rijk. Toch was hij in deze jaren ook één van de weinige politici die openlijk waarschuwde voor het gevaar van Adolf Hitler en de herbewapening van Duitsland. Toen de oorlog uitbrak, werd hij uiteindelijk als visionair erkend.
4. Churchill wisselde meerdere keren van politieke partij
Churchill begon zijn loopbaan als parlementslid voor de Conservative Party, maar stapte in 1904 over naar de Liberal Party omdat hij het niet eens was met hun protectionistische economische beleid. Daar groeide hij uit tot een progressieve hervormer.
In 1924 keerde hij terug naar de Conservatieven met de bekende uitspraak: “Anyone can rat, but it takes a certain ingenuity to re-rat.” Deze partijwisselingen maakten hem in zijn tijd verdacht in de ogen van sommigen, maar illustreren ook zijn eigenzinnigheid en zijn weigering om dogmatisch partijpolitiek te bedrijven.
5. Hij was mede verantwoordelijk voor de Gallipoli-ramp
Churchill wordt vaak geroemd om zijn oorlogstactiek in de Tweede Wereldoorlog, maar zijn militaire beslissingen waren niet altijd succesvol. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij als First Lord of the Admiralty (minister van de marine) één van de belangrijkste architecten van de Gallipoli-campagne in 1915.
De poging om via het Ottomaanse Rijk een tweede front te openen liep uit op een bloedbad: honderdduizenden soldaten uit onder andere Australië, Nieuw-Zeeland en het Verenigd Koninkrijk kwamen om of raakten gewond. Churchill kreeg de schuld en trad af. Het was een van de diepste dalen in zijn carrière, maar hij keerde later terug — zoals vaker in zijn leven.
6. Hij leed aan depressies die hij ‘the black dog’ noemde
Churchill stond bekend als scherp en energiek, maar hij worstelde ook met zware buien van somberheid en neerslachtigheid. Hij noemde deze episodes zelf “the black dog”, een term die sindsdien synoniem is geworden met depressie. Hij sprak er niet openlijk over in het publiek, maar liet in zijn brieven en dagboeken doorschemeren dat deze melancholie hem regelmatig overviel.
Toch bleef hij functioneren — soms zelfs productiever dan ooit. Zijn vermogen om in tijden van duisternis krachtig leiderschap te tonen, ondanks persoonlijke strijd, maakt zijn verhaal des te indrukwekkender.
7. Churchill was verslaafd aan sigaren, whisky en routine
De iconische beelden van Churchill met een dikke sigaar en een glas whisky zijn niet overdreven: hij rookte naar schatting acht tot tien sigaren per dag en dronk bijna dagelijks, al begon hij vaak al in de ochtend met een whisky met water. Toch werd hij zelden dronken; zijn lichaam was eraan gewend geraakt.
Daarnaast hield hij vast aan een strikte dagindeling: laat opstaan, werken vanuit bed met de krant en dictaten, een middagdutje, en vaak ‘s avonds lange werksessies. Zijn personeel en familieleden moesten zich aanpassen aan zijn ongewone maar productieve ritme.
8. Hij was een begaafd schilder
Minder bekend is dat Churchill een gepassioneerd schilder was. Hij begon met schilderen rond zijn veertigste, na de Gallipoli-crisis, als een manier om te ontspannen en zijn geest tot rust te brengen. Hij schilderde voornamelijk landschappen en stillevens, vaak in de buitenlucht.
Hij signeerde zijn werk met “Charles Morin” om niet beoordeeld te worden op zijn naam. Toch werden zijn werken op den duur serieus genomen, en zelfs tentoongesteld in gerenommeerde galeries. In 2021 werd één van zijn schilderijen (gemaakt in Marokko en ooit eigendom van actrice Angelina Jolie) geveild voor meer dan 9 miljoen euro.
9. Churchill stond bekend om zijn scherpe humor
Churchill was een meester van het scherpe woord. Zijn toespraken zijn legendarisch, maar ook zijn snedige oneliners en sarcastische opmerkingen maakten hem beroemd. Een van zijn bekendste anekdotes betreft een uitwisseling met de politica Lady Astor. Zij zou hebben gezegd: “Winston, als ik je vrouw was, zou ik gif in je koffie doen.” Waarop hij antwoordde: “En als ik jouw man was, zou ik het opdrinken.”
Zijn gevoel voor timing, ironie en zelfspot maakten hem een gevreesd debater én een geliefd onderwerp voor citatenverzamelingen.
10. Hij verloor de verkiezingen vlak na het winnen van de oorlog
Na de overwinning op nazi-Duitsland in mei 1945 leek het logisch dat Churchill als nationale held herkozen zou worden. Maar tot ieders verbazing — ook die van hemzelf — verloor hij in juli van dat jaar de verkiezingen van de Labour-partij onder leiding van Clement Attlee.
De bevolking had behoefte aan wederopbouw, sociale zekerheid en verandering. Churchill werd gezien als de juiste man voor de oorlog, maar niet voor de vrede. Hij keerde in 1951 nog eenmaal terug als premier, maar zijn tweede termijn was minder succesvol en getekend door zijn afnemende gezondheid.
Tot slot
Winston Churchill was een man van paradoxen: briljant én feilbaar, visionair én koppig, charmant én scherp. Hij leefde in de hoogste regionen van de macht, maar kende diepe persoonlijke dalen. Zijn leven overspant twee wereldoorlogen, vier politieke partijen, honderden toespraken en duizenden pagina’s tekst. Hij belichaamt het type leider dat niet perfect is — maar misschien juist daardoor zo menselijk én inspirerend.
Of je nu naar hem kijkt als schrijver, staatsman, militair, familieman of schilder: Churchill was groter dan zijn eigen tijd. En tot op de dag van vandaag heeft zijn stem — soms bulderend, soms fluisterend — nog steeds iets te zeggen.
