Vulkanen Weetjes: 10 Adembenemende Feiten over de Natuur’s Krachtpatsers

Vulkanen blijven tot de verbeelding spreken. Deze bergen die lava, puin en as uitstoten bewijzen dat het er diep onder het aardoppervlak heftig aan toe gaat. Ze tonen aan dat de aarde na een geschiedenis van miljarden jaren nog steeds een heel actieve planeet is, met continentale platen die voortdurend in beweging zijn, met aardbevingen die gebouwen doen instorten en met vulkanen die vloeibaar gesteente uitspuwen.

Vulkaanuitbarstingen deden zich in de loop van de geschiedenis veelvuldig voor en zorgden vaak voor heel veel slachtoffers. De historische uitbarsting van de Vesuvius, waarbij de Romeinse stad Pompeï onder as en puin werd bedolven, is een bekend voorbeeld. Maar ook in onze moderne tijden blijft een vulkaanuitbarsting een heel gevaarlijk fenomeen, dat veel hinder, schade en tal van doden tot gevolg kan hebben.

3 soorten vulkanen

Schildvulkaan

Wetenschappers delen vulkanen in in 3 verschillende categorieën. Een zogenaamde schildvulkaan bezit redelijk vlakke hellingen. Deze vulkanen spuwen lava uit met kleinere viscositeit, waardoor de lava gemakkelijker wegvloeit en zich over een groter oppervlak verspreidt. Schildvulkanen zijn dus vulkanen die een grote oppervlakte in beslag nemen, maar het zijn niet noodzakelijk hoge vulkanen. Een typisch voorbeeld is de Mauna Loa op Hawaï.

Stratvulkaan

In tegenstelling tot de hellingen van schildvulkanen, zijn de flanken van een stratovulkaan wel erg steil. De lava van dit soort vulkanen heeft een grotere viscositeit en stroomt niet zo snel weg. Stratovulkanen bereiken daarom een grote hoogte en de uitbarstingen zijn explosiever van aard. Een voorbeeld van een stratovulkaan is de Vesuvius in Italië.

Sintelkegel

Naast schildvulkanen en stratovulkanen bestaan er ook zogeheten sintelkegels. Een sintelkegel is het gevolg van een kleinere vulkaanuitbarsting, die meestal weinig schade veroorzaakt en een kegelvormige berg van maximaal 400 meter hoogte doet ontstaan. De Monte Nuovo bij Pozzuoli in Italië is een typisch voorbeeld van een jonge sintelkegel.

Vulkanen ontstaan door ontsnappend magma

Elke vulkaan ontstaat door magma dat vanuit het binnenste van de aarde ontsnapt naar de oppervlakte. Onder de aardkorst bevindt zich de aardmantel, die begint op ongeveer 30 kilometer onder het aardoppervlak en reikt tot een diepte van zo’n 2900 kilometer. De temperatuur in de mantel varieert van 1000 graden Celsius tot meer dan 3000 graden, waardoor een gedeelte van het gesteente vloeibaar wordt. Geologen noemen dit vloeibaar gesteente magma. Het magma stijgt door spleten en barsten in de aardkorst naar het aardoppervlak en komt als lava tevoorschijn. Op de plaats waar de lava uit de bodem komt, ontstaat een vulkaan. Samen met lava stoot een vulkaan overigens ook gassen, as en puin uit.

Actieve, slapende en dode vulkanen

Actieve vulkaan

Een actieve vulkaan barst regelmatig uit, hoewel de definitie van ‘regelmatig’ niet helemaal vastligt. Ook een vulkaan waarvan de laatste uitbarsting al honderden of duizenden jaren geleden plaatsvond, wordt soms nog ‘actief’ genoemd. De Stromboli op Sicilië is de actiefste vulkaan in Europa. Hij is de voorbije 2000 jaar continu actief geweest, met vrijwel elke dag kleine erupties.

Slapende vulkaan

Bij een slapende vulkaan vond de laatste uitbarsting heel lang geleden plaats (ook hier is de definitie van ‘heel lang geleden’ niet helemaal vastgelegd), maar geologen achten het nog steeds mogelijk dat de vulkaan ooit nog zal uitbarsten. Een voorbeeld is Mount Baker in de Amerikaanse staat Washington.

Dode vulkaan

Dit in tegenstelling tot een dode vulkaan, waarbij de kans op een toekomstige eruptie verwaarloosbaar klein is. Shiprock in New Mexico Amerika is een voorbeeld van een uitgedoofde vulkaan. Ook bij de term ‘dood’ is de definitie van tijd niet vastgelegd, de supervulkaan Yellowstonecaldera in Yosemite is bijvoorbeeld al 640.000 niet uitgebarsten, maar er is een reëel gevaar dat hij binnen de komende millennia tot uitbarsting komt

Vulkanen groeien snel

Een vulkaan kan heel snel een grote omvang bereiken. Sintelkegels kunnen in enkele tientallen jaren tot een hoogte van honderden meters groeien. Dat was onder meer het geval bij de sintelkegel Paricutin in Mexico. Deze kegelvormige vulkaan ontstond pas in 1943. Op 20 februari van dat jaar spleet de bodem van een graanveld open en begon de uitstoot van vulkanisch gesteente.

Op het einde van de dag was de sintelkegel al 10 meter hoog, en na een week 100 meter. De vulkaan begon op de duur ook as en vloeibaar lava uit te spuwen. Dat ging door tot in 1952, toen de Paricutin tot rust kwam. Tegenwoordig is de sintelkegel 424 meter hoog.

Op elk tijdstip zijn er vulkanen actief

Alleen de grootste en spectaculairste vulkaanuitbarstingen komen in het nieuws, maar op elk ogenblik zijn er op de wereld wel zo’n 20 vulkanen actief. De laatste tien jaar werden er op aarde ca. 160 actieve vulkanen geteld. In de laatste 10.000 jaar zijn er ongeveer 1.300 uitbarstingen geweest.

Ongeveer 75% van de vulkanische erupties vinden plaats op de zeebodem en worden dus meestal niet opgemerkt. Vulkanisme ontstaat op de plaatsen waar tektonische platen ten opzichte van elkaar bewegen, en dat is vaak op de bodem van de oceanen.

De slachtoffers van vulkanen

Pompeï

Niemand twijfelt eraan dat vulkanen ronduit gevaarlijk zijn. De uitbarsting van de Vesuvius in 79 na Christus bedolf de Romeinse steden Pompeï en Herculaneum onder as en puin, en veroorzaakte ca. 16.000 doden.

Krakatau

In recentere tijden was het de Indonesische vulkaan Krakatau die het grootste aantal slachtoffers maakte. Bij zijn kolossale uitbarsting in 1883 vielen er niet minder dan 36.000 doden.

Mount Pelée

In 1902 barstte Mount Pelée op het eiland Martinique uit, met een dodental van 30.000 mensen.

Het gevaarlijkste aspect aan een vulkaanuitbarsting is de gloedwolk of pyroclastische stroom, die tijdens een eruptie langs de vulkaan naar beneden raast. Deze stroom bestaat uit enorm hete as, rotsen, half vloeibare lava en gassen, met een temperatuur van 850 graden Celsius en een snelheid van meer dan 700 kilometer per uur.

Nog gevaarlijker: een supervulkaan

Naast ‘gewone’ vulkanen spreken geologen ook over ‘supervulkanen’. Een supervulkaan kan op een kolossale manier uitbarsten, waarbij er meer dan 1.000 kubieke kilometer (!) vulkanisch puin wordt uitgeworpen. Op meerdere plaatsen op aarde (zo’n 40) zijn er supervulkanen aan het ‘sluimeren’ . Op het Indonesische eiland Sumatra bijvoorbeeld, waar supervulkaan Toba 74.000 jaar geleden voor het laatst uitbarstte en voor de gelegenheid 2790 kubieke kilometer as en puin de lucht in joeg. Door deze gigantische eruptie ontstond het huidige Tobameer, dat 100 kilometer lang en 30 kilometer breed is. De gevolgen van de uitbarsting waren dramatisch: het stof van de supervulkaan verduisterde de atmosfeer en de temperatuur op aarde daalde drastisch.

De grootste vulkaan in ons zonnestelsel

Niet alleen op aarde komen er vulkanen voor. Op tal van andere planeten en manen in ons zonnestelsel zijn er eveneens vulkanen actief. De allergrootste bekende vulkaan bevindt zich op Mars. Olympus Mons is een schildvulkaan met een hoogte van 27 kilometer (meer dan 3 keer hoger dan de Mount Everest!) en een diameter van 550 kilometer. De vulkaan kon waarschijnlijk zo hoog worden omdat er op Mars geen platentektoniek voorkomt zoals op aarde. De aardkorst bestaat uit afzonderlijke platen, die ten opzichte van elkaar verschuiven. Dit is op Mars niet het geval. Een barst in de bodem van Mars blijft steeds op dezelfde plaats. Omdat het magma in de loop van miljarden jaren langs dezelfde barst naar boven bleef komen, kon er zich op die plaats een enorm hoge vulkaan vormen.

De grootste en hoogste vulkaan op aarde

Grootste vulkaan

De grootste vulkaan op aarde is de Mauna Loa op Hawaï. De Mauna Loa is een schildvulkaan met een hoogte van 4170 meter. De krater ervan meet 3 bij 5 kilometer. De laatste eruptie van de Mauna Loa vond plaats in 1984.

Hoogste vulkaan