Wat hebben woorden als tuigdorp, boomer, Bokitoproof en swaffelen met elkaar gemeen? Ze zijn in de afgelopen jaren allemaal “Woord van het Jaar” geweest!
Van Dale houdt elk jaar rond het einde van het jaar een verkiezing voor het Woord van het Jaar. Er staan jaarlijks tien woorden op de shortlist die kans maken op de titel. Deze woorden zijn nieuwe termen voor fenomenen die in het afgelopen jaar meerdere keren in teksten zijn gebruikt en die, in sommige gevallen, een vaste plek in ons taalgebruik hebben veroverd. De lijst van kenmerkende ‘Woorden van het Jaar’ is sinds 2007 natuurlijk al flink op lengte, en de woorden die op de lijst staan geven een interessant beeld van de gebeurtenissen die ons in de afgelopen jaren hebben beziggehouden.
2007 – Bokitoproof
Velen van ons zullen bij de naam Bokito onmiddellijk denken aan de grote gorilla die op 18 Mei 2007 uit zijn verblijf in Diergaarde Blijdorp te Rotterdam wist te klauteren. Hij haalde het nieuws doordat hij over de gracht die zijn verblijf omringde sprong, de hoge muren trotseerde en een bezoekster aanviel.
De vrouw bleek achteraf de gewoonte te hebben de grote aap te bezoeken, op het glas van zijn verblijf te tikken en naar hem te lachen – een handeling die in de taal der apen voor intimidatie en agressie staat. Zij overleefde de aanval gelukkig, en wij hielden er het woord “Bokitoproof” aan over.
2008 – swaffelen
Het woord van het jaar is niet altijd het mooiste of meest smaakvolle woord, zo laat het woord van 2008 zien. Swaffelen wil zoveel zeggen als het mannelijk geslachtsdeel opzettelijk laten slingeren en moedwillig aantikken van objecten, met als doel het opwinden van anderen of zichzelf. We waren er druk mee in 2008!
2009 – ontvrienden
In 2009 leefden we in eenvoudigere en eerlijkere tijden. De etikette pasten we nog keurig toe en de lompheid van het huidige, digitale tijdperk was nog niet zo in ons dagelijks leven doorgesijpeld. Zo vonden wij “ontvrienden”, ofwel Het dumpen of verwijderen van virtuele vrienden uit vriendenlijsten op vriendensites. nog zo opmerkelijk dat we er een heel nieuw woord aan wilden wijden.
2010 – gedoogregering
Dat het in 2010 in de politiek niet zo denderend ging, spreekt wel uit het Woord van het Jaar: ‘gedoogregering’. Volgens de Van Dale is dit een: Een minderheidsregering die voor besluitvorming op bepaalde beleidsterreinen gesteund wordt door een partij die niet tot de regering behoort, maar een gedoogakkoord met de coalitiepartijen heeft gesloten. Dit wordt ook wel een gedoogkabinet genoemd.. In 2010 viel dan ook het laatste kabinet Balkenende, en kwamen wij in het huidige Rutte-tijdperk terecht.
2011 – tuigdorp
In 2011 was er de nodige ophef over het woord ’tuigdorp’: deze afgelegen locatie waar woningen zijn gebouwd voor veelplegers en andere personen, waarbij deze woningen specifiek zijn ingericht om als woonoord te dienen, maakte het nodige in ons los, nadat de PVV het woord in februari 2011 introduceerde.
Het idee van de PVV was om elke provincie van zo’n ‘tuigdorp‘ te voorzien, en de mensen die zich moeilijk aan de rest van de maatschappij konden aanpassen naar deze dorpen te verbannen. Het plan kwam nooit van de grond.
2012 – project X-feest
Oorspronkelijk een filmtitel, in het echt een totaal uit de hand gelopen situatie. Het project X-feest was een feest waarbij gasten via sociale media worden uitgenodigd, waarbij het aantal aanwezigen zo groot is dat het feest uit de hand loopt. Het plot was in beiden gevallen vergelijkbaar.
Toen een 16-jarig meisje op 6 september 2012 een openbare uitnodiging voor haar “Sweet Sixteen Party” verstuurde, ging deze rond op social media en kwamen er meer gasten dan gepland opdagen: rond half 8 waren er duizenden bezoekers toegestroomd en de politie en de ME moesten eraan te pas komen om de situatie weer onder controle te krijgen.
2013 – selfie
We kunnen ons bijna niet meer voorstellen dat er een wereld was waarin er geen woord voor dit fenomeen bestond: de selfie ofwel een zelfportret dat met de camera op armlengte is gemaakt en dat bedoeld is om gepubliceerd te worden op een sociaalnetwerksite. Hoe dan?
2014 – dagobertducktaks
Geïntroduceerd door de FNV en vernoemd naar de fictieve oom van Donald Duck: Dagobert Duck. Het woord betekent zoveel als een Een belasting die geheven wordt over het vermogen van zeer rijke personen. Dit kan ook wel een superrijkentaks of hyperrijkentaks genoemd worden. Ongestraft rollen in kluizen vol gouden munten leek in 2014 eventjes voorbij.
2015 – sjoemelsoftware
De term ‘sjoemelsoftware’ begon populair te worden in 2015, toen autofabrikanten zoals Volkswagen en Renault de software gebruikten om hun auto’s schoner te laten lijken tijdens tests. Ook fabrikanten van smartphones, zoals Samsung en Huawei, hebben zich schuldig gemaakt aan het beïnvloeden van testresultaten.
In de Van Dale wordt letterlijk aan dit schandaal gerefereerd in de definitie van het woord: Software die gebruikt wordt om de testresultaten van een apparaat te manipuleren, met name om de CO2-uitstoot gunstiger voor te stellen. Dit wordt vaak gebruikt in auto’s.
2016 – treitervlogger
Het woord ’treitervlogger’ werd voor het eerst in de Nederlandse landelijke media gebruikt op 9 september 2016, toen diverse media berichtten over jongeren uit Zaandam die overlast veroorzaakten, waaronder Ismail Ilgun.
Sindsdien staat het woord als volgt in ons woordenboek: Iemand die eenmalig of herhaaldelijk videoblogs maakt van het treitergedrag van zijn vrienden en daarbij zelf ook bijdraagt aan de overlast door het filmen en publiceren van dit gedrag. Misschien geen fijn gezelschap, maar we hebben er wél een interessant, nieuw woord aan overgehouden!
2017 – appongeluk
Tegenwoordig weten we als het goed is wel beter, en laten we onze telefoon netjes in onze tas zitten als we aan het stuur zitten. In 2017 was het Woord van het Jaar een waarschuwing. Appongeluk verwijst naar een verkeersongeval waarbij een verkeersdeelnemer betrokken is die aan het appen was tijdens het ongeval. Die berichtjes beantwoord je dus maar als je thuis bent – of op een parkeerplaats!
2018 – blokkeerfries
Toen het Zwartepietendebat nog in volle gang was hebben we in Nederland een periode gehad waarin de zogenaamde blokkeerfriezen actief waren. Een blokkeerfries is een persoon die in Friesland een wegblokkade heeft opgezet om anderen te verhinderen te demonstreren tegen een specifiek aspect van de sinterklaastraditie, en door sommigen kan worden beschouwed als een verdediger van deze traditie.
Kortom: de blokkeerfriezen waren voor het behoud van Zwarte Piet, de Verenigde Naties waren ertegen. Wij weten ondertussen hoe het is afgelopen.
2019 – boomer
Ook wel bekend van de uitspraak “OK, boomer”. De boomer is een persoon van gevorderde leeftijd, met ouderwetse denkbeelden of conservatieve opvattingen – ook wel een fossiel. De term boomer is afgeleid van “babyboomer” – de naam van de generatie die in de na-oorlogse geboortegolf geboren werd.
Het woord boomer was op internet al een tijdje in gebruik, toen het in 2019 wereldwijde bekendheid kreeg toen de Nieuw-Zeelandse Chlöe Swarbrick de uitdrukking “OK boomer” bezigde, toen de wat belegen Todd Muller haar toespraak over klimaatverandering onderbrak. Auw!
2020 – anderhalvemetersamenleving
Het kan niet anders of het woord van 2020 is gerelateerd aan de Corona-pandemie. We schrokken ons wereldwijd het apelazarus, er vielen enorme aantallen doden, we mochten elkaar niet meer zien, laat staan aanraken en we kwamen terecht in de anderhalvemetersamenleving.
Het gaat hier om een samenleving waarin burgers in de publieke ruimte en op andere publiek toegankelijke locaties ten minste anderhalve meter afstand tot anderen moeten houden, gericht op het voorkomen van virusepidemieën. Het enige waar we nog weleens heimwee naar hebben is het dagenlang thuiswerken in onze pyjama, maar daar houdt het wel mee op!
2021 – prikspijt
Ook in het Woord van het Jaar van 2021 zien we de pandemie nog terug. Prikspijt duidt op de specifieke “spijt die iemand heeft van het feit dat hij zich heeft laten vaccineren tegen een bepaalde besmettelijke ziekte”. Hoewel de vaccins duizenden levens gered hebben, heb je blijkbaar altijd mensen die achteraf liever geen naald in hun arm hadden gehad.
2022 – klimaatklever
Nu de pandemie is gaan liggen, is het de beurt aan de klimaatcrisis om ons van een Woord van het Jaar te voorzien. Klimaatklever gaat vanaf 2022 officieel deel uitmaken van het Nederlandse vocabulaire. Het gaat hier om een activist die zich vastplakt aan een object met symbolische waarde om het publiek te sensibiliseren voor het klimaatprobleem..
Deze publieke acties, waarin klimaatactivisten zich met lijm vastplakten aan belangrijke kunstwerken van onder andere Vermeer en van Gogh maakten, ondanks het feit dat de werken achter glas zitten en er zonder schade vanaf kwamen, zo’n indruk dat we het woord aan het woordenboek hebben toegevoegd. Het is goed blijven plakken, zeg maar!
2023 – Graaiflatie
Het nieuwste woord van het jaar uit 2023 is “Graaiflatie”. Deze term wordt gebruikt om een specifieke vorm van inflatie te beschrijven, waarbij bedrijven de prijzen van hun producten of diensten verhogen tijdens een crisis. Deze prijsverhogingen worden niet alleen gedaan om de gestegen kosten van grondstoffen, productiemiddelen en arbeid te compenseren, maar gaan vaak verder dan dat. Het doel van deze extra verhogingen is om de winst van de ondernemingen te handhaven of zelfs te vergroten.
De term is bijzonder relevant geworden in een periode waarin veel multinationals aanzienlijke winsten realiseerden door aanzienlijke prijsstijgingen door te voeren, die rechtstreeks aan de consument werden doorberekend. Hoewel er erkenning is voor het fenomeen waarbij prijzen meer stijgen dan strikt noodzakelijk is om gestegen kosten te dekken, zijn sommige instellingen, zoals de Rabobank, terughoudend om de term ‘graaiflatie’ officieel te gebruiken. Dit concept gaat dus over meer dan alleen inflatie door kostenstijgingen; het impliceert een bewuste strategie van bedrijven om winstmarges te verhogen ten koste van de consument, vooral in tijden van economische uitdagingen.
