In de maand december delen er twee ‘heilige mannen’ met gulle hand geschenkjes uit: Sinterklaas rond 5 december en de Kerstman rond Kerstmis. Kinderen van over heel de wereld kijken elk jaar reikhalzend uit naar de komst van Sinterklaas en de Kerstman. Er doen heel wat verhalen en legenden de ronde over deze twee folkloristische personages. Sinterklaas rijdt op een schimmel en wordt bijgestaan door Pieten. De Kerstman woont op de Noordpool en vliegt door de lucht in een slee getrokken door rendieren. Beide personages zijn gebaseerd op een christelijke heilige: Nicolaas van Myra. De beeldvorming rond Sinterklaas en de Kerstman werd echter ook beïnvloed door mythologie en zelfs door… Coca-Cola. Hieronder 10 verrassende weetjes over de Kerstman en Sinterklaas.
De beschermheilige van de kinderen
De folklore rond Sinterklaas en de Kerstman vindt zijn oorsprong in de verering van een heilige. Nicolaas van Myra leefde in de derde en vierde eeuw na Christus. Hij was bisschop van Myra, een stadje in het zuiden van het huidige Turkije. Over de bisschop werd verteld dat hij een hele reeks goede daden en mirakels verrichtte, zowel tijdens zijn leven als na zijn overlijden. Hij zou onder meer drie vermoorde kinderen, die in een pekelvat waren gestopt, terug tot leven hebben gewekt. Naar verluidt redde hij ook een kind uit een bad met water, dat een verstrooide moeder op het vuur had laten staan. Nicolaas werd al snel als een heilige vereerd, eerst in Oost-Europa, maar later ook in het westen. Ongeveer 700 jaar na zijn dood brachten kooplieden zijn stoffelijk overschot van Myra naar Bari, een stad in het zuiden van het huidige Italië, waar ter ere van Sint-Nicolaas een basiliek werd gebouwd. Bari evolueerde tot bedevaartsoord en de faam van Nicolaas verspreidde zich over heel West-Europa. Nicolaas werd onder meer vereerd als beschermheilige van zeelui, vissers, scheepsbouwers en boogschutters. Hij stond (en staat nog steeds) bekend als een grote kindervriend.
Geschenkjes op 6 december of op 25 december?
Sint-Nicolaas van Myra stierf op 6 december van het jaar 342 (of 352?). Zijn feestdag viel daarom op 6 december. Het was gebruikelijk om op 6 december cadeautjes aan kinderen te geven. Maarten Luther, de grondlegger van de Reformatie, pleitte ervoor om pas op 25 december geschenken uit te delen. Hij wilde dat er een einde werd gemaakt aan de katholieke heiligenverering en zag liever dat de geboorte van Christus centraal stond in plaats van de dood van een heilige. In sommige landen, waar de Reformatie veel invloed had, verschoof daarom de dag waarop kinderen geschenken kregen naar 25 december. Op Duitse afbeeldingen uit die periode ziet men vaak dat het Kindje Jezus (Christkind) cadeautjes uitdeelt, en niet Sinterklaas.
Cadeautjes door de schoorsteen
Volgens de eeuwenoude traditie leveren zowel Sinterklaas als de Kerstman hun geschenken via de schoorstenen van de huizen. Dat gebruik zou gebaseerd zijn op een van de verhalen rond de heilige Nicolaas van Myra. Nicolaas zou tijdens drie opeenvolgende jaren geld hebben geschonken aan drie jonge meisjes, waarvan de vader te arm was om voor een deugdelijke bruidsschat te zorgen. Nicolaas gooide de geldbuidels gewoon door de open ramen naar binnen, maar in het derde jaar zag hij dat de vader van de meisjes op uitkijk stond. Daarom liet hij zich door de schoorsteen zakken om het geld aan de meisjes te bezorgen. Omdat de oudste dochter gewassen sokken boven het haardvuur had gehangen om deze te laten drogen, vielen de geldbeurzen pardoes in de sokken. Vandaar dat er nog steeds sokken aan de schoorsteen worden gehangen voor de cadeautjes van de Kerstman….
Andere straffe verhalen over de heilige Nicolaas van Myra
In de loop der eeuwen deden er veel straffe verhalen over bisschop Nicolaas van Myra de ronde. Een van de bekendste verhalen betreft het terug tot leven wekken van drie vermoorde kinderen. Een slager merkte drie verdwaalde kinderen op, nodigde hen uit bij hem thuis en doodde hen. Hij stopte hun lichamen in een pekelvat om ze te bewaren. Zeven jaar later bezocht Nicolaas de streek en besefte onmiddellijk dat er zich in het huis van de slager een gruwelijke slachtpartij had plaatsgevonden. Hij knielde neer voor het pekelvat, bad tot God en de drie vermoorde kinderen kwamen terug tot leven. De slager werd niet gestraft, maar kreeg de gelegenheid om vergiffenis te vragen aan God.
In een andere versie van het verhaal gaat het niet over kinderen, maar over drie theologiestudenten die door een herbergier vermoord werden. Het was alweer Nicolaas die hen terug tot leven bracht.
Het Santa Manna
LooiNL/wikimedia commons
In de basiliek van Bari, waar de stoffelijke resten van Sint-Nicolaas van Myra rusten, vullen de priesters elk jaar een bokaal met het zogeheten ‘Santa Manna’. Dit is een vloeistof die afkomstig zou zijn van het gebeente van Sint-Nicolaas, waaraan miraculeuze eigenschappen worden toegeschreven. Het Santa Manna wordt verdund met water en uitgedeeld aan de gelovigen.
Waarschijnlijk is het Santa Manna gewoon water dat door de marmeren vloer van de crypte naar boven komt. Omdat deze vloer zich onder het niveau van de zeespiegel bevindt, zou er door capillaire werking zeewater doorheen de marmeren vloer naar boven kruipen.
Santa Claus komt van Sinterklaas
De Amerikaanse benaming van de Kerstman, Santa Claus, komt van het Nederlandse woord ‘Sinterklaas’. Waarschijnlijk hebben Nederlandse kolonisten het traditionele Sinterklaasfeest meegenomen naar de Verenigde Staten. Daar verengelste de naam ‘Sinterklaas’ tot ‘Santa Claus’ en de dag waarop hij zijn cadeautjes uitdeelde, schoof stilaan op van 6 december naar 25 december.
De invloed van de Amerikaanse cultuur op West-Europa is tegenwoordig zo groot, dat de Kerstman ook in de West-Europese landen zijn intrede heeft gedaan. Kinderen in Nederland mogen daarom vaak tweemaal in de maand december cadeautjes verwachten: op 6 december van Sinterklaas en op 25 december van de Kerstman.
De Kerstman en oppergod Odin
Zowel Sinterklaas als de Kerstman zijn gebaseerd op de historische figuur van Nicolaas van Myra, een christelijke heilige. Toch vinden we in de verhalen rond beide ‘weldoeners’ ook andere invloeden terug. We kennen allemaal het beeld van de Kerstman die in zijn arrenslee door de lucht vliegt, getrokken door acht (of negen) rendieren. Die voorstelling is waarschijnlijk afkomstig uit de Noordse mythologie, waar oppergod Odin op een paard met acht poten (Sleipnir) tijdens de midwinternacht door de lucht ‘reed’. Volgens de Noordse mythologie bracht Odin tijdens het midwinterfeest allerlei geschenken aan zijn onderdanen, net zoals de latere Kerstman.
Coca-Cola schiep het beeld van de huidige Kerstman
Door de jaren heen werd de Kerstman op verschillende manieren afgebeeld, onder meer in blauwe, groene, bruine en mauve kledij. Het beeld van de Kerstman met zijn lange witte baard, witte snor, rond buikje en een pak in rood-witte kleur, is afkomstig van de publiciteitsmensen van Coca-Cola. In de getekende advertenties van deze frisdrankengigant verscheen de Kerstman vanaf 1931 in de gedaante zoals hij nu over heel de wereld bekend is: een mollige man met witte baard en snor in een rood-wit pak. Hoewel er eerder al advertenties van andere bedrijven met de beeltenis van de Kerstman waren verschenen, was het de overweldigende publiciteit van Coca-Cola die het overbekende populaire beeld van de Kerstman wereldwijd verspreidde.
Waarom Spanje?
In Nederland komt sinterklaas ieder jaar aan met de stoomboot uit Spanje. Waarom Spanje? Zoals we schreven is hij geboren in Turkije en is zijn stoffelijk overschot naar Italië gebracht. Waarom hij dan uit Spanje komt is niet geheel duidelijk. Mogelijk omdat Bari later overheerst werd door de Spanjaarden. Het kan ook komen dankzij ede Amsterdamse onderwijzer Jan Schenkman, hij schreef in 1850 het boekje ‘Sint Nikolaas en zijn knecht’ waarin hij de sinterklaastradities vastlegde. Het boekje begint met de zin: ‘Zie, ginds komt de stoomboot uit Spanje weer aan!’ De stoomboot was op dat moment het summum van vooruitgang, waarschijnlijk wilde Schenkman het boekje een modern tintje geven. Waarom hij koos voor Spanje, dat blijft de vraag.
Het ware gelaat van Nicolaas van Myra
In de jaren ’50 van de vorige eeuw werd in Bari de crypte met de stoffelijke resten van Sint-Nicolaas hersteld en gerestaureerd. Het graf van Nicolaas werd geopend en zijn beenderen en schedel gefotografeerd en opgemeten. Op basis van deze gegevens kon Caroline Wilkinson, antropologe verbonden aan de universiteit van Manchester, een reconstructie maken van het gezicht van Nicolaas. Ze gebruikte daarbij state-of-the-art computersoftware.
De reconstructie toont geen man met roze wangen en een lange witte baard, de populaire beelden van Sinterklaas en de Kerstman. Wel zien we het gelaat van een lichtbruine mediterrane figuur, met een leeftijd van rond de 60 jaar, met een gebroken neus en een grijze baard. De gebroken neus is mogelijk het gevolg van een gevecht, mishandeling of foltering, toe te schrijven aan de vervolging van de christenen in het tijdperk waarin Nicolaas leefde.
Voor de reconstructie van het gelaat van Nicolaas moest Caroline Wilkinson onvermijdelijk uitgaan van tweedimensionale foto’s en van allerlei veronderstellingen over de details van het gezicht (huidskleur, kleur van de ogen, …). Of deze reconstructie het ware gelaat toont van Nicolaas van Myra, zullen we waarschijnlijk nooit te weten komen. Maar dat is helemaal niet erg, zolang kinderen zich maar mogen verheugen op de komst van Sinterklaas en de Kerstman…
En denk je dat je na het lezen van al deze weetjes over sinterklaas en de kerstman alles over ze weet. Test dan je kennis in een online pubquiz.
1 reactie
Agios Nikolaos is niet in Turkije geboren; Turkije bestond in zijn tijd nog lang niet! De Sint was een Helleen! Of in andere woorden een Griek! Hij is nog steeds een van de belangrijkste heilige uit de Grieks orthodoxe kerk. Hij heeft dus absoluut niks met Turkije te maken! Ok, waar hij ooit geboren was is tegenwoordig Turkije, maar dat maakt hem dus niet Turks!