Je kunt Uranus niet met het blote oog zien aan de hemel, zo ver is de planeet van de aarde verwijderd. Dankzij de waarnemingen van het onbemande ruimtetuig Voyager 2 in 1986 kwamen we veel meer te weten over dit verafgelegen hemellichaam. Astronomen ontdekten dat Uranus een ringenstelsel bezit en dat de planeet op zijn kant ligt: de polen liggen merkwaardig genoeg ter hoogte van de evenaar. Uranus heeft geen vast oppervlak, maar bestaat vooral uit gassen en een vaste kern. De planeet werd voor het eerst waargenomen door de Britse astronoom John Flamsteed in 1690. Flamsteed dacht echter dat Uranus een ster was in het sterrenbeeld Stier. Het was een andere Britse astronoom, William Herschel, die in 1781 ontdekte dat Uranus tot ons zonnestelsel behoorde. Herschel noemde het hemellichaam ‘Georgium Sidus’ (de ster van George), ter ere van de toenmalige Britse koning George III. In 1850 kreeg de planeet de naam ‘Uranus’, de Griekse god van de hemel. Lees hieronder meer over de kenmerken van deze verre en koude planeet.
Niet te zien met het blote oog
Je hebt op zijn minst een sterke verrekijker nodig om Uranus te observeren. Met het blote oog is Uranus niet zichtbaar. Dit verklaart waarom de planeet pas in 1690 voor het eerst werd waargenomen. De planeten Mercurius, Venus, aarde, Mars, Jupiter en Saturnus zijn wel met het blote oog zichtbaar en waren al in de oudheid bekend. Nadien duurde het meer dan 1000 jaar tot de mensheid de volgende planeet in het rijtje, Uranus, leerde kennen. Uranus was de eerste planeet die sinds de uitvinding van de telescoop werd ontdekt. William Herschel zag Uranus eerst aan voor een ster of een komeet. Het hemellichaam was echter te traag voor een komeet en kon ook geen ster zijn, want het verplaatste zich duidelijk ten opzichte van de sterrenhemel. Herschel concludeerde hieruit dat Uranus een planeet was die tot ons zonnestelsel behoorde.
De koudste atmosfeer van het zonnestelsel
ESA/Hubble
Uranus is ver verwijderd van de zon: niet minder dan 3 miljard kilometer. Dat is zo’n 19 keer de afstand tussen de zon en de aarde. Het zal niemand verbazen dat het op deze planeet erg koud is. Uranus bezit de koudste atmosfeer van ons zonnestelsel, nog kouder dan de verder gelegen planeet Neptunus. In de atmosfeer van Uranus zakt de temperatuur tot een minimum van -224 graden Celsius. De gemiddelde temperatuur bedraagt er -196 graden Celsius. Niet echt een temperatuur om je behaaglijk bij te voelen…
Op het eerste gezicht lijkt Uranus een kalme, vredige planeet. Observaties van Voyager 2 toonden echter het tegendeel aan. In de atmosfeer komen er gigantische stormen voor, met windsnelheden tot bijna 900 kilometer per uur.
Uranus ligt op zijn kant
Net als Venus is Uranus een zogenaamde ‘retrograde’ planeet. Uranus roteert om zijn as met de klok mee, terwijl de meeste andere planeten tegen de wijzers van de klok in draaien. Op Uranus komt de zon dus op in het westen, niet in het oosten zoals wij op aarde gewend zijn.
De planeet bezit echter nog een ander bizar kenmerk: ze ligt op haar kant. De polen van Uranus liggen bijna op de plaats waar bij andere planeten de evenaar ligt. Dit is waarschijnlijk het gevolg van de botsing met een enorm groot hemellichaam, miljarden jaren geleden. Merkwaardig genoeg betekent dit dat zowel de noordpool als de zuidpool van Uranus 20 jaar lang baden in het zonlicht (als ze naar de zon toe gekeerd zijn) en 20 jaar lang in volkomen duisternis doorbrengen.
Een ‘Uranusdag’ duurt 17 uur en een ‘Uranusjaar’ duurt 84 aardse jaren
Uranus draait snel om haar as. Een dag duurt er slechts 17 uur. Krachtige windstromingen in de bovenste lagen van de atmosfeer kunnen nog sneller één rotatie voltooien: zij doen er slechts 14 uur over.
Omwille van de grote afstand tot de zon is de omloopbaan van Uranus erg lang. Bovendien beweegt Uranus niet erg snel om de zon. De zon is zo ver weg, dat ze slechts een geringe aantrekkingskracht op de planeet uitoefent. Die baan is bovendien niet volledig cirkelvormig, maar ovaal. In totaal doet Uranus er 84 aardse dagen over om een rondje om de zon te maken.
Het ringenstelsel rond Uranus
Astronomen waren erg verbaasd toen in 1977 bleek dat Uranus ook een ringenstelsel bezat, net als Saturnus. Ze stelden dit vast toen Uranus het zicht op een achterliggende ster blokkeerde. Het ringenstelsel bestaat uit 13 ringen. De ring die zich het dichtst bij de planeet bevindt, heeft een breedte van 2500 kilometer. De overige ringen zijn veel minder breed. Ze bestaan uit puin en stofdeeltjes, die ontstonden door botsingen van hemellichamen en ‘gevangen’ werden door de zwaartekracht van Uranus.
Voyager 2 zond in 1986 mooie beelden van de ringen naar aarde. In mei 2007 kon men de ringen van Uranus rechtstreeks vanaf de zijkant observeren met de Keck II-telescoop op Hawaï. Toen men de waarnemingen van 1986 en 2007 vergeleek, bleek dat de ringen voortdurend veranderden. In 2007 bevonden ze zich op een andere afstand van de planeet en de helderheid van de ringen was verschillend ten opzichte van de beelden uit 1986.
Een blauwgroene planeet
Uranus is een gasplaneet zonder een vast oppervlak, net als Jupiter en Saturnus. De atmosfeer van Uranus bestaat vooral uit waterstof en helium. Er komt ook relatief veel methaan in voor. Het is het methaan dat zorgt voor de typische blauwgroene kleur van de planeet. Er zijn weinig wolken te zien in de dampkring van Uranus.
De samenstelling van Uranus is duidelijk anders dan bij de ‘gasreuzen’ Jupiter en Saturnus. De gasreuzen bezitten een kleine kern van steen en ijs, met daarrond een mantel van metallische waterstof (dit is elektrisch geleidende waterstof). Bij de ‘ijsreuzen’ Uranus en Neptunus bevindt er zich geen metallische waterstof in de mantel, maar bevat deze vloeibaar water, methaan en ammoniak. Nog verder van de kern vindt men waterstof, helium en methaan in vloeibare vorm, die hoger in de atmosfeer gasvormig worden.
De 27 manen van Uranus
De grootste manen van de planeet, Oberon en Titania, werden al in 1787 ontdekt. Toen Voyager 2 in 1986 langs Uranus vloog, waren er 5 manen bekend. Voyager 2 ontdekte bijkomend nog 10 kleinere satellieten. In latere jaren konden astronomen met hightech aardse telescopen en met de ruimtetelescoop Hubble nog 12 manen waarnemen. Tegenwoordig wordt aangenomen dat Uranus 27 manen telt. De meeste satellieten van Uranus zijn genoemd naar personages uit werken van Shakespeare.
De samenstelling van Uranus’ manen is niet erg duidelijk. Alle manen zijn in elk geval bedekt met een dikke laag ijs. Voyager 2 zond gedetailleerde beelden naar de aarde van onder meer Miranda. Met die maan is er iets speciaals aan de hand.
Miranda: een gebroken en terug samengestelde maan?
Voyager 2 scheerde op 24 januari 1986 vlak langs Uranus’ maan Miranda. Foto’s van het oppervlak laten talloze heuvelruggen, breuklijnen en canyons zien. Astronomen breken zich nog steeds het hoofd over de oorzaak van dit chaotische oppervlak. Een mogelijke verklaring zou zijn dat Miranda tijdens haar bestaan al verschillende keren is stukgeslagen door botsingen en door de inslag van meteorieten. Daarna zouden de grootste stukken puin door de zwaartekracht terug samengeklonterd zijn en de maan opnieuw hebben gevormd.
Astronomen ontdekten op Miranda ook een klif met een hoogte van 20 kilometer, die de Veronarots werd genoemd. Dit is tot nu toe de hoogste bekende rots in ons zonnestelsel.
Een geringe zwaartekracht
Men zou niet verwachten dat de zwaartekracht op een grote planeet als Uranus, met een massa die 14,5 keer groter is dan die van de aarde, slechts 89% bedraagt van de aardse zwaartekracht. Uranus heeft echter een diameter die bijna 4 keer zo groot is als de diameter van de aarde. De afstand vanaf het oppervlakteniveau tot aan het zwaartepunt is dus veel groter, en dit verklaart de kleinere zwaartekracht. Wie kampt met overgewicht moet op Uranus op een weegschaal gaan staan. Je weegt er plots 11% minder…
Alleen maar bezocht door Voyager 2
De meeste planeten van ons zonnestelstel werden door 2 of meer Amerikaanse, Russische of Europese ruimtetuigen bezocht. Tot nu toe is Voyager 2 echter de enige ruimtesonde die langs Uranus vloog. Voyager 2 werd gelanceerd door NASA in 1977. De ruimtesonde passeerde achtereenvolgens Jupiter en Saturnus, om op 24 januari 1986 Uranus te bereiken. Drie jaar later zou Voyager 2 ook nog langs Neptunus vliegen.
Tot in 1986 wisten astronomen heel weinig over Uranus. Over het algemeen werd aangenomen dat Uranus (en Neptunus) kleinere versies waren van Jupiter en Saturnus. De observaties van Voyager 2 toonden aan dat Uranus (en, zoals later zou blijken, ook Neptunus) een andere samenstelling bezaten dan de gasreuzen Jupiter en Saturnus. Uranus en Neptunus worden daarom ‘ijsreuzen’ genoemd en geen ‘gasreuzen’.
Er zijn nog tal van geheimen die Uranus en zijn manen niet hebben prijsgegeven. Reden genoeg om in de toekomst nog een aantal ruimtesondes naar deze verre ijsreus te sturen.
Leuk lijstje over de weetjes op Uranus? We hebben leuke weetjes verzameld van alle planeten in ons zonnestelsel!
14 reacties
Mercurius ontbreekt nog.
Ja die is veel leuker
It’s all fake.
Bedankt voor de informatie. Ik ontdekte nog een kleine fout. In het volgende stuk hieronder staat dat zijn omloop om de zon 84 aardse dagen duurt maar dit moet 84 aardse jaren zijn.
Vriendelijke groet,
Peter Evers
Uranus draait snel om haar as. Een dag duurt er slechts 17 uur. Krachtige windstromingen in de bovenste lagen van de atmosfeer kunnen nog sneller één rotatie voltooien: zij doen er slechts 14 uur over.
Omwille van de grote afstand tot de zon is de omloopbaan van Uranus erg lang. Bovendien beweegt Uranus niet erg snel om de zon. De zon is zo ver weg, dat ze slechts een geringe aantrekkingskracht op de planeet uitoefent. Die baan is bovendien niet volledig cirkelvormig, maar ovaal. In totaal doet Uranus er 84 aardse dagen over om een rondje om de zon te maken.
Heeft u deze weetjes gemaakt?
Het is geweldig interessant, Ik ben onder de indruk .
Dank hier voor Wim Loots.
Het is geweldig interessant , ik ben onder de indruk
Dank hier voor Wim Loots
Erg interessant en erg bedankt!
Erg indrukwekkend allemaal. Ik heb bijna alles gelezen en echt echt GE WEL DIG!
dit is zo cool
leuke weetjes
ik gebruik ze voor een project
Intressant!!!
waar ben ik
Ik vind mercurius leuker maar het zijn wel leuke weetjes nu weet ik daar al wat meer over het is wel geen mooie planeet 🪐 wat vinden jullie het leukste weetje ik weet het niet want ze zijn allemaal leuk hebben jullie een broer of zus ik een broer Emile het is een beetje raar wat ik vertel maar ik vind het leuk om te tippen het moet eigenlijk over uranus gaan maar ja😝😝😝😝😝😝😝😝😝😝😃😝😝
G
E
W
E
L
D
I
G