Standbeelden zijn vaak bedoeld om historische figuren te eren. Maar tijden veranderen en soms worden helden van vroeger de schurken van vandaag. En dan zijn de standbeelden opeens het middelpunt van controverse. Ze kunnen verdeeldheid zaaien en vragen oproepen over wie we kiezen om te herdenken en waarom. Hier zijn tien van de meest controversiële standbeelden die de gemoederen hebben verhit en maatschappelijke debatten hebben aangewakkerd.
1. Standbeeld van Cecil Rhodes – Oriel College, Oxford, Engeland
Het standbeeld van Cecil Rhodes, een Britse imperialist en zakenman, staat op de gevel van Oriel College in Oxford. Rhodes is een polariserende figuur vanwege zijn rol in de koloniale geschiedenis van Zuid-Afrika en zijn betrokkenheid bij het opzetten van het beleid van apartheid. Zijn standbeeld kwam onder vuur te liggen tijdens de “Rhodes Must Fall” campagne, die begon aan de Universiteit van Kaapstad en zich uitbreidde naar Oxford.
Critici van het standbeeld wijzen op Rhodes’ racistische opvattingen en de gewelddadige onderdrukking van inheemse bevolkingsgroepen tijdens zijn ambtsperiode. Voorstanders van het behoud van het standbeeld stellen dat het een deel van de geschiedenis vertegenwoordigt en dat het verwijderen ervan neerkomt op het uitwissen van die geschiedenis.
2. Standbeeld van Koning Leopold II – België
Koning Leopold II van België wordt herinnerd als de man die de Congo-Vrijstaat als zijn persoonlijk bezit bestuurde, waar hij verantwoordelijk was voor wijdverbreide wreedheden en de dood van miljoenen Congolezen. In België zijn er verschillende standbeelden van Leopold II, die vaak worden gezien als symbolen van koloniale onderdrukking en racisme.
De afgelopen jaren zijn er meerdere protesten geweest waarbij activisten hebben opgeroepen tot de verwijdering van deze standbeelden. In sommige gevallen zijn de standbeelden beschadigd of beklad met verf. Voorstanders van verwijdering betogen dat het onaanvaardbaar is om een man te eren die zoveel leed heeft veroorzaakt. Tegenstanders stellen dat de standbeelden een onderdeel zijn van de Belgische geschiedenis en dat ze kunnen dienen als een herinnering aan de fouten uit het verleden.
3. Standbeeld van Robert E. Lee – Charlottesville, Virginia, VS
Het standbeeld van Robert E. Lee, de generaal van het Geconfedereerde leger tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog, in Charlottesville, Virginia, werd een brandpunt van nationale discussie in de Verenigde Staten. Lee wordt door sommigen gezien als een symbool van de verdediging van slavernij en racisme. Het standbeeld leidde tot felle protesten en tegenprotesten, met als tragisch dieptepunt de gewelddadige gebeurtenissen tijdens de “Unite the Right” rally in 2017, waarbij een tegenprotester om het leven kwam.
De roep om het verwijderen van het standbeeld van Lee is een onderdeel van een bredere beweging om monumenten die geassocieerd worden met de Confederatie te herzien of te verwijderen. Voorstanders van verwijdering wijzen op de pijnlijke herinnering aan slavernij en onderdrukking die deze standbeelden vertegenwoordigen. Tegenstanders beweren dat het verwijderen van deze standbeelden gelijk staat aan het herschrijven van geschiedenis.
4. Standbeeld van Christopher Columbus – Verschillende locaties in de VS
Christopher Columbus wordt vaak gevierd als de ontdekkingsreiziger die Amerika “ontdekte”. Echter, zijn nalatenschap is uiterst controversieel vanwege de wreedheden die hij en zijn volgelingen begingen tegen inheemse bevolkingsgroepen. In de Verenigde Staten zijn er talloze standbeelden van Columbus, en deze zijn de laatste jaren het doelwit geworden van protesten en vandalisme.
Critici van Columbus’ standbeelden wijzen op de genocide en slavernij die volgden op zijn expedities. Zij pleiten voor het verwijderen van zijn standbeelden als een manier om respect te tonen voor de inheemse volkeren die hij onderdrukte. Voorstanders van de standbeelden zien Columbus als een belangrijke historische figuur die een rol speelde in de Europese kolonisatie van Amerika.
5. Standbeeld van Edward Colston – Bristol, Engeland
Edward Colston was een Engelse koopman en slavenhandelaar wiens standbeeld in Bristol jarenlang werd gezien als een symbool van filantropie, vanwege zijn donaties aan de stad. Echter, zijn betrokkenheid bij de trans-Atlantische slavenhandel heeft geleid tot intense kritiek en protesten. In juni 2020, tijdens de wereldwijde Black Lives Matter protesten, werd het standbeeld van Colston omvergetrokken door demonstranten en in de haven van Bristol gegooid.
Dit incident heeft een golf van hernieuwde aandacht gebracht voor de manier waarop historische figuren met een problematische achtergrond worden herdacht. Het standbeeld van Colston was al jaren het onderwerp van discussie, met veel inwoners van Bristol die opriepen tot verwijdering vanwege zijn rol in de slavenhandel.
6. Standbeeld van Winston Churchill – Londen, Engeland
Het standbeeld van Winston Churchill op Parliament Square in Londen is een eerbetoon aan de Britse premier die het land door de Tweede Wereldoorlog leidde. Echter, Churchill’s nalatenschap is niet onomstreden. Hoewel hij vaak wordt geprezen voor zijn leiderschap tegen het fascisme, wordt hij ook bekritiseerd voor zijn racistische opmerkingen en het beleid dat leidde tot de hongersnood in Bengalen in 1943, waarbij miljoenen mensen omkwamen.
Tijdens de Black Lives Matter protesten in 2020 werd het standbeeld beklad met de woorden “was a racist”. Dit incident bracht een bredere discussie op gang over de complexiteit van Churchill’s nalatenschap en hoe historische figuren met problematische aspecten van hun verleden herdacht moeten worden. Voorstanders van het behoud van het standbeeld benadrukken zijn cruciale rol in de verdediging van de democratie tijdens de Tweede Wereldoorlog, terwijl critici oproepen tot een meer genuanceerde benadering van zijn nalatenschap.
7. Standbeeld van Saddam Hoessein – Bagdad, Irak
Het standbeeld van Saddam Hoessein op het Firdos-plein in Bagdad was een symbool van zijn dictatuur in Irak. Het beeld werd op 9 april 2003, tijdens de inval van de Verenigde Staten in Irak, omvergetrokken door Amerikaanse soldaten en jubelende Irakezen. De val van het standbeeld markeerde het einde van Hoessein’s regime en werd een iconisch moment dat wereldwijd werd uitgezonden.
Hoewel de verwijdering van het standbeeld werd gezien als een bevrijdend moment voor velen die leden onder zijn wrede bewind, leidde het ook tot een periode van chaos en geweld in Irak. Het incident heeft sindsdien gediend als een symbool van zowel de hoop op bevrijding als de complexiteit en de kosten van buitenlandse interventie. Het roept vragen op over hoe we omgaan met de nalatenschap van dictators en de symbolen van hun heerschappij.
8. Standbeelden van Francisco Franco – Spanje
Francisco Franco was de dictator die van 1939 tot zijn dood in 1975 over Spanje regeerde. Zijn regime werd gekenmerkt door onderdrukking, censuur en politieke vervolging. Na zijn dood bleven standbeelden en monumenten ter ere van Franco staan, wat leidde tot veel controverse en publieke verontwaardiging.
Veel Spanjaarden zien deze standbeelden als een belediging voor de slachtoffers van Franco’s dictatuur. Ze worden gezien als symbolen van onderdrukking en de erfenis van een wreed regime. De aanwezigheid van deze standbeelden heeft geleid tot oproepen voor hun verwijdering en voor een herwaardering van de geschiedenis.
In 2007 werd in Spanje de Wet op het Historisch Geheugen aangenomen, die opriep tot de verwijdering van symbolen van Franco’s dictatuur. Veel van deze standbeelden zijn sindsdien verwijderd, hoewel de discussie over hoe Spanje moet omgaan met zijn verleden voortduurt.
9. Standbeeld van Juan de Oñate – New Mexico, VS
Juan de Oñate was een Spaanse conquistador die in de 16e eeuw een controversiële rol speelde in de kolonisatie van het zuidwesten van de Verenigde Staten. Zijn standbeeld in New Mexico werd een symbool van onderdrukking en wreedheid tegen de inheemse bevolking. Oñate is berucht vanwege de Acoma Massacre in 1599, waarbij honderden inheemse mensen werden gedood en overlevenden werden verminkt.
Het standbeeld van Oñate in Alcalde, New Mexico, werd verschillende keren beklad en in 2020 verwijderd te midden van de nationale gesprekken over ras en kolonialisme. De controverse rond het standbeeld benadrukt de voortdurende spanningen over de erfenis van kolonialisme en de behandeling van inheemse gemeenschappen.
10. Standbeeld van Jan Pieterszoon Coen – Hoorn, Nederland
Ook in Nederland hebben we een controversieel standbeeld. In Hoorn staat Jan Pieterszoon Coen vier op het Rode Plein. Het is een eerbetoon aan een van de oprichters van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) en de gouverneur-generaal van Nederlands-Indië. Coen wordt door sommigen gezien als een pionier van de Nederlandse handel en zeevaart. Echter, zijn nalatenschap is zwaar beladen vanwege zijn meedogenloze veroveringen en wreedheden tegen de lokale bevolking in Indonesië, met name de massamoord op de bevolking van de Banda-eilanden in 1621.
Het standbeeld van Coen staat al jaren ter discussie. Critici wijzen op zijn rol in de koloniale onderdrukking en pleiten voor de verwijdering van het standbeeld of op zijn minst een toelichting die zijn daden in context plaatst. Voorstanders van het behoud van het standbeeld benadrukken het belang van het erkennen van de volledige geschiedenis, inclusief de negatieve aspecten, als een manier om te leren van het verleden.
