foto: EdMilson de Lima
Iedereen heeft wel eens een nachtje doorgehaald, niet geslapen, of nauwelijks een oog dicht gedaan om andere redenen. Weer anderen klagen dat ze heel slecht geslapen hebben, minder dan een paar uur, soms zelfs. En de meeste mensen ondervinden al na één nacht negatieve gevolgen van te weinig of niet slapen. Moeheid, bijvoorbeeld. Echter, dit verschijnsel is lang niet het ergste, noch ernstigste, gevolg van slaapgebrek. Wat mensen zich vaak niet realiseren, is dat niet slapen dodelijk is, en het duurt niet eens zo heel erg lang!
De Amerikaan Randy Gardner wou niet geloven dat men slaap nodig heeft. Hij voerde daarom een zelf-experiment uit, en bleef elf dagen en 24 minuten lang wakker, zonder het gebruik van medicijnen, drugs of andere stimulerende middelen. Uiteindelijk moest hij het opgeven, hij kreeg last van paranoia, hallucinaties en een heel scala aan andere medische verschijnselen.
Niet overtuigd van de noodzaak van slapen? Bedenk dan bijvoorbeeld dat slaap-onthouding wordt toegepast als martel-mechanisme en als ondervragingstechniek door bijvoorbeeld de Russische geheime dienst. In labonderzoek is gebleken dat wanneer men lab-dieren gedwongen wakker houdt, ze uiteindelijk sterven van slaapgebrek. Om ethische redenen is dit onderzoek niet uitgevoerd op mensen (maar met dieren hebben de meeste mensen nu eenmaal minder compassie, helaas).
Nog altijd niet overtuigd? Dan stellen we voor dat je het onderstaande lijstje even doorneemt. Dit staat mensen te wachten die chronisch slaapgebrek ondervinden (maar niet, let op, mensen die een nachtje of vier ‘slecht’ slapen!).
10. Auto ongelukken
Neen, slaapgebrek lijdt niet direct tot het crashen van je auto, zeker niet als de slaap tekortkomende persoon zelf niet rijdt. Maar wat wel het geval is, is dat te weinig slaap zich kan opbouwen en kan opduiken op momenten dat je je het minst kan veroorloven. Bijvoorbeeld, wanneer je auto rijdt, over de snelweg.
Uit onderzoek is gebleken dat automobilisten die een slaapgebrek hebben geen goede waarneming hebben van het risico dat ze nemen, maar in feite is het gevaarlijker om te rijden met slaapgebrek dan wanneer je dronken bent! Het verschil zit hem in de gewaarwording; mensen die dronken zijn weten (ten minste totdat ze té dronken zijn) dat ze onder invloed zijn. Een persoon met slaapgebrek hoeft hier niets van te merken, totdat het te laat is, en ze in de vangrails hangen.
9. Inefficiënte hersenen
Slaap je minder omdat je meer tijd nodig hebt om bepaalde dingen gedaan te krijgen? Dan kan je er wel eens bedrogen uitkomen. Slaapgebrek maakt namelijk onze hersenen veel minder efficiënt. In andere woorden, regelmatig een dutje doen helpt je hersenen om effectief en efficiënt te blijven. Net als een computer, die je af en toe moet afsluiten, moeten wij onze hersenen ook af en toe slaaptijd gunnen.
Studies tonen aan dat mensen met slaapgebrek een enorme hoeveelheid bloed naar hun ‘prefrontale cortex’ (voorhoofd-hersenen, gebruikt voor bewust denken en gedrag), pompen. Dat heeft een reden, je hersenen werken als een bezetene om de effecten van slaapgebrek te overkomen. En al die energie wordt niet in andere zaken gestopt, slechts in het wakker houden van je bewustzijn. Verloren energie dus, en dat terwijl je dacht dat je een paar uurtjes gewonnen had door niet te slapen!
8. Korte termijngeheugen naar de haaien
Je actieve werkgeheugen, met een tijdsspan van in feite slechts enkele seconden tot maximaal een paar minuten, heeft slaap nodig. Zonder dit geheugen kan men niet eens een paar nummers onthouden, laat staan een telefoonnummer uit het hoofd leren. Waarnemingen komen immers niet direct in het lange termijn geheugen, maar gaan altijd via je korte termijn.
Als je slaapgebrek hebt is je korte werkgeheugen vaak als een van de eersten aangetast. Het begint natuurlijk mild, je bent iets verward en hebt moeite met nummers te onthouden, maar het kan volledig uit de hand lopen. Randy Gardner, onze zelf-experimenteur van de intro, werd gevraagd op de elfde dag van zijn experiment, welke getallen men krijgt als men herhaaldelijk 7 van 100 aftrekt. Hij stopte bij 65, hij had geen enkel idee waar hij in vredesnaam mee bezig was… Wij vragen ons hetzelfde af…
7. Lange termijngeheugen, ook weg!
Geen korte termijngeheugen, maar dan heb je in ieder geval nog herinneringen van vóór je slaap-geheel onthouding. Toch? Neen, je ziet de bui al hangen. Ook je lange termijngeheugen gaat op den duur naar de haaien. Ons brein heeft namelijk slaap nodig om de boel te integreren, op orde te brengen, en te verwerken. Als we die slaap niet krijgen, dan gebeurt dit dus niet. Je kan het dus wel vergeten iets te leren, als je goed slaapgebrek hebt. Zeker niet als het om vaardigheden gaat, vergeet het maar.
6. Opmerkzaamheid nul komma niks
Onderschat een normaal persoon niet. De wakkere mens is enorm goed in het opletten en alert zijn in zijn of haar omgeving. We kunnen de kleinste bewegingen waarnemen, voelen, of horen, wanneer we ons daarvoor inzetten. Een fiks slaapgebrek, echter, ruïneert al die ‘super’-krachten.
Slaapgebrek zorgt ervoor dat we min of meer doof, stom en blind worden voor zaken die om ons heen gebeuren. Niet letterlijk, natuurlijk, je ziet nog altijd (later meer over wat je precies ziet), maar het valt je bijna niet meer op. Je bent letterlijk niet in staat om je te concentreren of je attentie te richten. Je kan slechts instinctief reageren op noodsignalen, en zelfs dat doe je slecht en traag. Vandaar dat mensen met een slaapgebrek zich vaak afstandelijk voelen, en afgeleid van de werkelijkheid om hen heen.
5. Plannen kan je vergeten
Na ongeveer 36 uur geen slaap gaat je vermogen tot plannen en coördineren van je tijd en acties totaal van spoor. Tests hebben aangetoond dat een belangrijk deel van je hersenen, dat deel dat zorg draagt voor het plannen van het starten en stoppen van activiteiten, simpelweg ophoudt met werken, al na een paar dagen slaaptekort. Vandaar dat mensen met een slaapgebrek gemakkelijk in een gedrags-’cirkel’ blijven hangen, en steeds dezelfde handeling herhalen, of juist blijven rondlopen in een wolk van twijfel, in plaats van beslissingen te maken.
Bijvoorbeeld welke rijst je wil kopen in de supermarkt. De meeste van ons doen daar niet zo lang over. Sommige mensen informeren zichzelf wellicht nog even naar de calorische inhoud, of zoeken naar het duurzaamheidslogo, maar een slaap-beperkt individu kan minuten tijd nodig hebben om te kunnen besluiten om rijst te kopen. En je kan je voorstellen dat een winkelrit lang gaat duren, als je voor iedere productkeuze minstens 10 minuten nodig hebt!
4. Gewoonten heersen
Precies, als je niet meer in staat bent om beslissingen te maken, dan val je terug op je gewoonten. Deze zitten namelijk ingebouwd in je automatische denkpatroon, en behoeven dus minder interventie van je prefrontale cortex (zie nummer 9). Je gewoonten zijn dus het enige wat je overhoudt.
Het kan natuurlijk goed uitpakken, als je gewoonten over het algemeen positief zijn, maar in de meeste gevallen is dit niet zo. Mensen met slaapgebrek eten bijvoorbeeld significant meer fastfood, vallen terug op oude gewoonten (roken) en over het algemeen zijn minder in staat om na te denken over de gevolgen van deze acties.
3. Riskant
Bovendien hebben studies onderzocht of slaapgebrek effect heeft op je eigen gevoel van risico, en jawel, er is een verband. Mensen met te weinig slaap zijn minder in staat om risico goed in te schatten. Met andere woorden, je gevoel voor risico is verminderd. Een van de redenen waarom je denkt dat je wel auto kan rijden, na twee nachten niet slapen.
Men heeft dit onderzocht bij kaartspelers die tot laat in de nacht doorgaan, en te weinig slaap krijgen. Deze spelers lijken al gauw vast te zitten in één enkele strategische plan-de-campagne, en kunnen hun spel niet meer aanpassen, hoe het Lot zich ook wendt of keert. Wanneer je normaliter de handdoek in de ring had gegooid, ga je dus gewoon door met wedden en verhogen. Niet slim…
2. Stervende hersencellen
Al de bovenstaande dingen zijn zorgwekkend in een alledaags verband maar als je nu eens veilig op je eigen kamer blijft, je omringt met enkel gezond voedsel, gebrek aan risicovolle zaken, en genoeg materiaal om jezelf mee in leven te houden? Dan ben je er nog niet.
In muizen heeft men onder andere geconstateerd dat na een lange periode van niet slapen, ongeveer 25% van de hersencellen de brui eraan geven. Ze sterven af. Andere studies toonden aan dat slaapgebrek de integriteit van het witte deel van je hersenen verminderd. Het zal niet direct dodelijk zijn, maar gezond is het allerminst!
1. Manie
Tot slot, als je denkt dat je alles gehad hebt, dan heb je nog manie. Manie is min of meer een verzamelnaam hier voor vele symptomen, zoals psychose, paranoia, hallucinatie, agressie en ga zo maar door. Met andere woorden, je raakt mentaal hélémaal van streek.
Tot slot, goed nieuws: de meeste van de bovenstaande effecten verdwijnen onmiddellijk als je weer de slaap hervat (tenzij je jezelf natuurlijk te pletter rijdt in een auto…). Onze Randy, bijvoorbeeld, sliep na zijn elf dagen recordpoging (je kan hem terugvinden in het Guinness book of Records, overigens) zo’n 14 uur de eerste nacht, en 10 uur de volgende nacht. Daarna was hij geheel hersteld. Natuurlijk garanderen wetenschappers niet dat dit altijd zo zal zijn. Als je je hersenen schade aandoet, wie weet hoeveel er dan nog intact is, na slaapherstel. De conclusie moet daarom luiden, hoewel het cliché is: “do not try this at home!”
