De tijdzone is een gebied op aarde waar iedereen een gelijke tijd (uur van de dag) aanhoudt. Deze constructie is verzonnen omdat de zon nu eenmaal niet boven in de hemel kan staan op alle plekken op aarde tegelijkertijd. Dat betekent dat het middag is op één helft van de aarde en nacht op de ander. Omdat mensen het echter verwarrend vonden om het uur 12 uur (’s middags) midden in de nacht te laten vallen, zijn tijdzones ontworpen. Deze zorgen ervoor dat de astronomische middag (het hoogtepunt van de zon in de hemel) altijd min of meer rond de tijd ’12 uur’ valt. Om het een beetje behapbaar te houden springen we met één uur tegelijkertijd echter, zodat niet ieder dorp een kilometer westelijk of oostelijk van een ander dorp een andere tijd hoeft te hanteren.
Tijdzones dus, een simpel concept. Maar is dat ook echt zo? Hier noemen we wat feitjes op over tijdzones die je vermoedelijk niet (of op zijn minst niet allemaal) wist. En ze maken een ogenschijnlijk simpel concept toch iets gecompliceerder…
10. Greenwich Mean Time versus Coordinated Universal Time
foto: Alvesgaspar/wikicommons
GMT (Greenwich Mean Time) is de tijdzone in het Engelse Greenwich, waar de Royal Observatory is gelokaliseerd. De Longitude positie (een systeem aan rasterlijnen die over de hele wereld van pool tot pool lopen) van Greenwich is 0,0,0. Alles wat niet op diezelfde lijn ligt (neem bijvoorbeeld Europa, Azië, de Verenigde staten en ga zo maar door) heeft een afwijkende longitude. De tijd in de GMT loopt van middag tot middag.
De UTC (Coordinated Universal Time) loopt van middernacht tot middernacht. De UTC werd ingesteld in 1925 vanwege haar grotere nauwkeurigheid. Dit is vanwege het feit dat de planeet aarde een beetje ‘wiebelt’, en dat betekent dat de zonneschijn van de middag niet altijd precies op dezelfde tijd voorkomt. De tijd moet dus constant een beetje worden aangepast.
Vanaf 1972 is de UTC de universele standaard tijd, hoewel bijna iedereen het nog altijd over de GMT heeft. Jong geleerd oud gedaan, oude gewoontes kunnen taai zijn.
9. Zomertijd
De zomertijd is wanneer we de klok in de lente een uur vooruit zetten (en in de herfst weer terug) zodat we een betere verspreiding van daglicht hebben op de juiste uren van de dag. Dankzij de zomertijd is het langer donker in de ochtend, zodat we niet midden in de nacht worden wakker gemaakt door het felle licht (mocht de zon eens schijnen). Tevens hebben we in de avond langer licht, iets wat veel mensen waarderen. Meer tijd voor de barbecue en borrel na afloop!
In het Nederlands noemen we de tijd tussen het najaar en de lente ‘wintertijd’ maar in principe is deze tijd gewoon de standaard tijd. In de zomer lopen we een uurtje voor, samen met ongeveer 70 andere landen. Maar niet iedereen. Er zijn landen, voornamelijk rond de equator, die niet aan zomer en wintertijd doen. Immers, voor hun maakt het weinig uit of het zomer of winter is, rond de equator volgt de zon het hele jaar door bijna hetzelfde traject door de hemel. En op het Lord Howe Eiland te Australië wordt de klok slechts 30 minuten veranderd.
8. Tijdsgrenzen
Eerder hadden we het over de longitude lijnen. Die lopen van pool tot pool, en de tijdzones lopen in principe parallel aan deze longitude lijnen. In principe… Maar niet overal. Het is namelijk binnen één land bijzonder onhandig om meerdere tijdzones te moeten hanteren. Vandaar dat de meeste landen één tijdzone binnen de grenzen van het land hanteren. Voor kleine landjes in Europa is dit geen probleem, denk bijvoorbeeld aan Nederland en België. Omwille van praktische reden heeft (bijna) de hele EU derhalve dezelfde tijdzone. Maar wanneer landen groter zijn, zoals bijvoorbeeld Indië of China, kan het wel eens verwarrend zijn als je de grens uiteindelijk over moet steken. China bijvoorbeeld hanteert GMT + 8. India, echter, hanteert GMT + 5.3, dus als je de Chinese grens oversteekt naar Indië, ervaar je een tijdsverschil van 2 en een half uur. Stel je staat normaliter op bij dagenraad. Dat kan in het ene land betekenen dat je op een respectabele 7 uur ’s ochtends ontwaakt, terwijl het in het andere land pas half vijf ’s nachts is!
7. Creatieve tijdzones
In principe lopen de tijdzones gelijk aan de longitude lijnen, of op zijn minst van Noord naar Zuid. Echter, heel wat landen en regio’s willen hier niet aan voldoen. Zo heeft de Australische stad Adelaide besloten om niet het correcte hele uur achter Sydney te lopen, maar slechts 30 minuten, vanwege concurrentieposities. Daarnaast wil niet iedereen meedoen met de zomertijd, waardoor er niet alleen verticale, maar ook horizontale verschillen tussen regio’s bestaan. Dit maakt het hele tijdsysteem niet duidelijker, natuurlijk.
6. Vroeger…
Voordat we de GMT (en later UTC) en moderne techniek hadden, werd de tijd van de dag simpelweg afgeleid van de stand van de zon. Dit kon je doen door naar de zon te turen, of naar de schaduwen die die zon op de aarde wierp (zoals een zonnewijzer doet). Wanneer men rijk genoeg was om een klok te bezitten, werd deze vaak gezet aan de hand van zonsopkomst en ondergang. Niet erg universeel dus, begrijp je wel. Dit was echter geen probleem want reizen over land ging zo langzaam dat je altijd geleidelijk aan een nieuwe tijd kon wennen. Echter, met de opkomst van sneller transport en directe communicatie (telefoon, telegraaf) ontstonden er problemen. Plotseling realiseerde men in Europa dat het niet altijd mogelijk was om familieleden in Californië op te bellen rond het middaguur, zonder ze per ongeluk uit hun nest te bellen! Om dit fenomeen te begrijpen en reguleren werd derhalve de standaard tijd ontworpen.
[criteo]5. De zon in haar hoogtepunt, dat is wanneer het twaalf uur is…
Veel mensen geloven dat men kan zien of het middag is, door te kijken of de zon in haar hoogtepunt is. Dit is grofweg correct, maar niet erg nauwkeurig in sommige landen, vanwege de enorme oppervlaktes die binnen één tijdzone vallen. We noemden eerder al China. Neem het uiterste Oosten en het uiterste Westen van China. Deze afstand strekt over 5 tijdzones, dus vijf verschillende uren. Met andere woorden, de zon is op zijn hoogste punt in het Westen van China rond een uur of 3, en rond een uur of 11 in het Oosten. Dit brengt overigens problemen met zich mee voor de werkende bevolkingsgroepen in de uiterste delen van het land.
4. Wanneer je naar het Oosten reist, gaat de klok een uur vooruit
In principe, ja, en in de meeste gevallen, correct. Maar wederom zijn hier uitzonderingen op. Wederom is China een perfect voorbeeld, in combinatie ditmaal met Rusland en Japan. China heeft één universele tijdzone, GMT +8. Rusland heeft dit nooit willen doen (en dat is maar goed ook, vanwege haar lang gerektheid). Japan heeft besloten dat het één uur voorloopt of China. Als je van China naar Japan reist, en terug, is er dus geen enkel probleem. Maar kom je bijvoorbeeld van Vladivostok, dan ga je vreemde dingen ervaren. Vladivostok ligt ten Westen van Japan, dus in principe zou je, reizend naar Japan, een uur (of meer) vooruit moeten gaan. Maar in plaats daarvan moet je je klok twee uur achteruit zetten! Verwarrend.
3. Astronomische tijden
Als astronaut verwacht je toch wel op zijn minst om je eigen tijdzone te krijgen, simpelweg vanwege je buitengewone positie buiten de longitude lijnen. Maar dat is helaas niet zo, als astronaut krijg je simpelweg dezelfde tijden als iedere andere aardbewoner, UTC (GMT). Astronauten gebruiken dus gewoon de GMT, ongeacht waar ze op dat moment rondzweven.
2. Democratisch verkregen GMT
De GMT werd via een stemming geaccepteerd tijdens een conferentie in Washington, in 1884. Vijfentwintig landen stemden in deze conferentie om GMT als standaard wereldtijd te adopteren, en uiteindelijk won deze beslissing het 22 tegen 1 (twee landen weigerden te stemmen). Enkele de Dominicaanse republiek stemde tegen. De Fransen en Brazilianen waren de onthouders. Frankrijk stelde gewoon zijn eigen Parijs tijd in en hanteerde deze, ongeacht de rest van de wereld, tot 1914. De Brazilianen weigerden omdat ze vonden dat een tijdzone die noch Engeland noch de Verenigde staten als ‘nullijn’ kwalificeerde, eerlijker zou zijn. Dit was destijds echter problematisch, gezien het Britse rijk koloniën over bijna de hele wereld had. Bijna overal zou een longitude lijn Brits grondgebied doorkruisen!
1. One timezone to rule them all?
foto: The Stakhanovite Twins /flickr
Is het niet veel handiger om gewoon één tijdzone te hanteren? Al dat terugzetten en vooruitzetten van de klok is maar vermoeiend, en verwarrend, zeker als je meerdere landen binnen een korte tijdsperiode moet bezoeken!
De reden om de wereld op te delen in 24 tijdzones is omdat het ons toelaat om min of meer overal een consistente tijd-ervaring te kunnen garanderen. Dat wil zeggen, overal op de planeet aarde komt de zon op in de ochtenduren, gaat ze onder in de avonduren en is het rond 12 uur ‘s middags ook werkelijk middag. Dit is voor veel mensen prettig, want nu hoeven ze niet uit te leggen aan collega’s aan de andere kant van de wereld dat ze toch echt niet kunnen werken op dit moment, want het is middag (en dat betekent voor hun midden in de nacht). Met ons tijdzone systeem is het in de middag altijd overdag. Wel zo handig.
Tenzij je natuurlijk in Noord- Scandinavië woont, want dan is het ’s winters de hele godganse dag donker…
Tot dusver de tijdzones. Nog een kleine bonus: de kleinste regio met meer dan een tijdzone. Dit fenomeen bevindt zich op het kleine eilandje Markets Fyr, in de Oostzee. Het is ongeveer 300 bij 80 meter van uiterste tot uiterste, en zowel Zweden als Finland bezitten een helft. Voor de Zweden betekent dit Zweedse tijd (GMT +1), en voor de Finnen, Finse tijd (GMT +2).
[adsenseo]
1 reactie
wel een paar leuke feiten van sommige had ik nog nooit gehoord