10 Fantastische Dieren Die Helaas Zijn Uitgestorven

Het uitsterven van diersoorten hoort bij het leven op aarde. Biologen beweren soms wel dat 99% van alle diersoorten die ooit op aarde heeft geleefd, inmiddels al uitgestorven is. Dat wil niet zeggen dat er ontzettend weinig dieren over zijn, tegenwoordig. Het betekent enkel dat de veelheid aan diersoorten die tegenwoordig bestaat, slechts een fractie is van het aantal diersoorten dat vroeger bestaan heeft. Uitsterven is dus heel natuurlijk. De natuur verandert constant en ook diersoorten moeten veranderen. Dat betekent aanpassen, of omkomen.

Goed en wel, dat uitsterven, maar gezegd moet worden dat de afgelopen eeuwen veel meer diersoorten aan het ‘uitsterven’ zijn dan het geval zou zijn als enkel de natuur zijn werk zou gaan. Maar er is nog een andere bron van uitsterving ontpopt, de afgelopen eeuwen, en dat is de Mens. Natuurlijk zijn wij in principe ‘deel’ van de natuur, maar vanwege onze enorme impact op de wereld en alle soorten die daarin leven, is onze invloed veel groter dan die van vele andere factoren. Derhalve is de zogeheten extinction-rate (de uitstervings-snelheid) ongeveer 1.000 keer zo hoog als verwacht kan worden vanwege natuurlijke dynamieken. En de verwachting is dat dit alleen maar zal oplopen.

Het komt er uiteindelijk op neer dat we vele diersoorten zullen moeten missen in de toekomst. En dat terwijl er al een groot aantal diersoorten verdwenen zijn, die een prachtige bijdrage hadden kunnen leveren aan ons bestaan, al is het enkel en alleen voor amusementswaarde (denk bijvoorbeeld aan Hollywood’s obsessie met dinosaurussen). Afijn, deze top tien laat tien prachtige diersoorten zien die wij helaas nooit in de werkelijkheid zullen zien, omdat ze al tijden uitgestorven zijn. Soms vanwege de mens, maar soms ook vanwege die andere natuurlijke krachten.

10. Tyrannosaurus Rex – 65 miljoen jaar geleden

De T-Rex is de meest beroemde dinosauriër, mede vanwege zijn formaat, en ook vanwege zijn succesvolle carrière in Hollywood films. Al vóór de tijd van de film werd de T-rex in de literatuur gelauwerd als de grootste land-carnivoor van het Krijt (een periode lang lang geleden, toen dinosauriërs nog de wereld overheersten). De eerste fossiel van de T-rex werd gevonden in 1874, en vanwege zijn formaat werd hij al gauw de koning der tyranno-sauriërs genoemd (rex betekent koning).

Hij was zo’n veertien meter lang en woog ongeveer acht ton (ongeveer even veel als een volgroeide olifant). In plaats van stevig op vier, liep de T-rex op twee poten, en kon zodoende redelijke snelheden bereiken. Zijn topsnelheid zou liggen tussen de 20 en 40 kilometer per uur, maar het is moeilijk te bepalen, sinds we alleen maar fossielen hebben om conclusies op te baseren. Wat wetenschappers wel denken te hebben vastgesteld is dat hij warmbloedig was, opmerkelijk gezien dinosauriërs familie zijn van de reptielen, en die zijn (tegenwoordig) allemaal koudbloedig. Zijn werkelijke kracht echter lag in een enorme bijtkracht in zijn kaken.

Waarom ging deze majestueuze reus ten onder? Aan het eind van het Krijt vond er een enorme uitroeiing plaats, waarbij duizenden dieren en plantensoorten plotsklaps van de aardbodem verdwenen. Wetenschappers zijn het niet eens over de oorzaak, maar of het nu een meteoriet was, klimaatverandering of vulkaanuitbarstingen (of een combinatie hiervan) het feit blijft dat, samen met de t-rex, miljoenen soorten van de Aarde verdwenen. Dit gebeurde allemaal ongeveer 65 miljoen jaar geleden.

9. Kelenken – 15 miljoen jaar geleden

Kelenken waren schrikvogels, een groep vleesetende landvogels. Ze heten ook wel ‘terror birds’ in het Engels, vanwege hun niet geheel zachtmoedige aard. Ze leefden ongeveer 15 miljoen jaar geleden, in het Mioceen, in een gebied dat tegenwoordig Argentinië betreft. De Kelenk rende achter zijn prooi aan en doodde het door met zijn bek op het slachtoffer in te beuken, totdat het dier bezweek. De snavel was, om efficiënt te kunnen meppen, van enorm formaat, bijna een halve meter (onderarmlengte) lang. De vogel zelf was zo’n drie meter hoog, en kon tot zo’n 50 kilometer per uur rennen. Niet het snelste landdier ooit, maar desalniettemin toch drie keer zo snel als een gemiddelde marathonrenner. Overigens zijn er andere terror birds (maar niet deze Kelenk) die tot 450.000 jaar geleden hebben overleefd). De Kelenk echter, was al veel eerder van de aardbodem verdwenen.

8. Sabeltandtijger – 2 miljoen jaar geleden

De Smilodon (zo luidt de officiële naam van de sabeltandtijger) is een familielid van de katachtigen net zoals onze huiskat. Deze katachtige was echter minder gedomesticeerd. Hij leefde ruwweg tussen 13 miljoen en 2 miljoen jaar geleden. Hoewel het zo lijkt, is de Smilodon echter niet bijzonder nauw verwant met de tegenwoordige tijger, noch enige andere katachtige. Verre familie dus, maar geen neefje, dat is duidelijk.

De sabeltandtijger was bovendien, tegen het algemene geloof in, niet super groot van formaat. In feite was hij zelfs een tikkeltje kleiner dan onze huidige leeuw, maar daarentegen was hij zwaarder gebouwd. Hij was 1.5 meter lang en had enorm krachtige poten. Bovendien was zijn kop groot, zo’n dertig centimeter, en dat was wel nodig, want die kop moest twee enorme sikkelvormige hoektanden in plaats houden, die tevens zo’n 30 centimeter lang waren.

Merkwaardig genoeg waren deze tanden niet voor de jacht. Ze waren, vanwege hun lengte, gevoelig voor grote krachten, en derhalve gebruikte de sabeltandtijger ze enkel om de zachte delen van zijn slachtoffer uit de ribbenkas te peuteren. Of, wanneer de prooi al neer was, om zijn slagader door te bijten. De enorme voorpoten waren voor het echte smerige werk. Bovendien denken biologen dat ze in groepen leefden, omdat we op fossielen wonden kunnen zien die zijn genezen, terwijl een solitair dier aan zulke verwondingen had moeten sterven. Groepsverbanden dus! De Sabeltand tijger jaagde onder andere op mammoeten (later meer over dit pluizige diertje), olifanten, neushoorns en andere grote steppebewoners. Geen katje om zonder handschoenen aan te pakken, dus!

7. Megalodon – 1.5 miljoen jaar geleden

De Megalodon (van mega (groot) en odon (tandig)) was een gigantische haai die de suprême macht had in gematigde zeewateren tussen 18 miljoen en 1.5 miljoen jaar geleden. Met een formaat dat bijna twee keer groter is dan de tegenwoordige schrik van de zeven zeeën, de mensenhaai, was deze haai de heerser van de oceaan. Hij werd zo’n 18 meter lang, hoewel sommige wetenschappers beweren dat het meer richting de 30 meter ging, en woog tussen de 50 en 100 ton (ongeveer hetzelfde als 50 auto’s). Hij joeg met name op walvisachtigen, en dat was geen gemakkelijke prooi. Hij was dan ook uitgerust met zwaar materiaal, zijn mond kon een kleine twee meter wijd open sperren. Helaas of gelukkig is dit zeemonster reeds 1.5 miljoen jaar geleden uitgestorven. Ruim voordat de mens recreatief in de zee ging pootjebaden!

6. De kortsnuitbeer – 12.500 jaar geleden

Een schattige naam voor een minder schattig dier, de kortsnuitbeer, ook wel de short-faced bear in het Engels, (Arctodus simus) is zo’n 12.500 jaar geleden uitgestorven, en kwam voornamelijk in Noord Amerika voor. Hij was de grootste beer van zijn tijd, en tevens het grootste landroofdier dat in de laatste 800.000 jaar heeft geleefd (daar valt de t-rex dus ruim buiten!). Met een schouderhoogte van 1.6 (op vier poten rustend) en een hoogte van ruim vier meter rechtopstaand was dit een imposante tegenstander voor ieder prooidier. Hij werd echter niet heel zwaar, slechts iets over één ton. Desalniettemin weten we van bot-analyse dat deze beer enkel en alleen vlees at. Om zijn gewicht te handhaven had hij ongeveer 16 kilo ervan per dag nodig.
Er gaat een theorie die beweert dat, vanwege zijn fijne bouw, de kortsnuitbeer zijn prooi niet met fysieke kracht overmeesterde, maar hem achtervolgde tot de prooi van uitputting instortte of een fout maakte. Echter, gezien de ietwat logge vorm is het onwaarschijnlijk dat de beer snel kon manoeuvreren, wat deze theorie tegenspreekt. En toch was het dier meer gebouwd op uithoudingsvermogen dan snelheid. Derhalve is een logische conclusie dat deze beer geen roofdier was, maar een kleptomaan: hij jatte de prooi van andere dieren, zoals de reuzewolf en de holenleeuw. Sluw…

De beer stierf uit vanwege een gebrek aan prooi en een te grote concurrentie van de andere beer in de buurt, de bruine beer. Deze alleseter kwam rond die tijd net binnen vanuit Eurazië, en was bijzonder goed geschikt voor de prairies van noord Amerika. Natuurlijk kunnen de mensen ook altijd een helpend handje hebben gespeeld bij het uitsterven van deze kortsnuit.

5. Mammoet – 10.000 jaar geleden

De Wolharige mammoet (mammuthus primigenius) was een van de vele soorten mammoet die rond het Pleistoceen op aarde rond dwaalden. Het is tevens de laatste mammoetsoort die dit deed, volgens fossielen. Hij stamde af van de steppe mammoet, zo’n 400.000 jaar geleden, en is verwant aan de nog levende Aziatische olifant. Deze mammoet had het goede fatsoen om zijn fossielen achter te laten in de bittere koude van Alaska en Siberië, zodat de restanten goed bewaard bleven voor onze wetenschappers. Niet alleen het skelet, maar zelfs de inhoud van de maag, en hun ontlasting, is soms teruggevonden, een ware bron van kennis!

De wolharige mammoet wordt vaak afgebeeld als een reusachtige olifant, maar in feite was hij ongeveer van hetzelfde formaat als de Afrikaanse olifant. De mannetjes werden zo’n 3 meter in schouderhoogte, en wogen ongeveer zes ton (zes ford Focussen). De vrouwtjes bleven iets onder de drie meter en wogen slechts vier ton. Een pasgeboren kalf woog al ruim 90 kilogram, wellicht ongeveer evenveel als jezelf? Of zelfs meer…

Niet voor niets noemen we het de wolharige mammoet, deze olifant was namelijk goed bestand tegen het bittere koude klimaat van de Siberische toendra, onder andere vanwege een wollige vacht. Qua gedrag denken wetenschappers dat de mammoet veel op de huidige olifant leek, en als voedsel vermoeden ze dat gras en struikjes voornamelijk de klos waren.

Deze mammoet heeft een aantal millennia in harmonie samengeleefd met de eerste mensen. In harmonie, dat wil zeggen, de mammoeten waren een gewilde (maar ook gevreesde) prooi van de eerste jager-verzamelaar groepen. Rond 10.000 jaar geleden verdwenen de mammoeten van de aardbodem, vanwege een veranderend milieu of overbejaging, dat weten we niet zeker. Er zijn enkele populaties die langer overleefden, tot wel 4.000 jaar voor het huidige tijdperk, maar uiteindelijk verdwenen ook deze mammoeten.

4. Reuze Grondluiaard – 10.000 jaar geleden

De grondluiaard was een bodem-bewonende luiaard (in tegenstelling tot de boom-klimmende luiaards van tegenwoordig) die rond de 30 miljoen tot 10.000 jaar geleden leefden. De reuze-luiaards waren absoluut te groot om in bomen te leven! Ze kwamen voor in zowel Noord als Zuid-Amerika en aten voornamelijk planten. Het waren dus herbivoren.

Let op, er waren meerdere soorten grondluiaard, en wij hebben het hier specifiek over de reuze luiaards, zoals de Eremotherium (deze werd zo’n twee meter hoog en woog wel vier ton) en de Megatherium (dito twee meter lang en iets minder dan vier ton in gewicht). Op zijn achterpoten balancerend waren deze dieren bijna groter dan een giraffe. Zijn klauwen waren, ondanks zijn plantetende gewoonten, zo’n 50 centimeter lang, mooi geschikt om gebladerte uit bomen naar mondhoogte te trekken en te peuzelen.

Gezien deze luiaards pas ‘recentelijk’ zijn uitgestorven, moeten ze hebben samengeleefd met de eerste indianen stammen. Naast verhalen en tekeningen van Indianen is veel materiaal van deze luiaards bewaard gebleven, zoals skeletten, pootafdrukken en zelfs mest en haar. Wetenschappers kunnen derhalve behoorlijk accuraat beschrijven hoe dit dier leefde. Zo heeft men op deze manier geleerd dat de luiaards vaak op hun achterpoten rond liepen, gedrag dat we voorheen alleen aan mensapen toeschreven.

3. De Europese holenleeuw – 10.000 jaar geleden

De Europese Holenleeuw was een leeuwachtig wezen dat in Europa voorkwam tot zo’n 10.000 jaar geleden. Hij was zo’n 300 centimeter lang, een metertje langer dan de huidige leeuw. Het was net als de Afrikaanse leeuw een machtige roofdier die zich met paard-achtigen, herten en aas voedde. Hij verstikte zijn prooi door de hals door te bijten. Het lijkt erop dat hij, in tegenstelling tot zijn levende verwant, manenloos was. Dat weten we van grottekeningen, die mensen van dit dier gemaakt hebben. Vanwege diezelfde grottekeningen heeft de leeuw overigens ook zijn naam. Er is helemaal geen reden om te vermoeden dat hij daadwerkelijk in grotten leefde, maar gezien we de tekeningen in grotten vonden, noemen we hem de holenleeuw. Ook deze leeuw stierf rond 10.000 jaar geleden uit, net als een groot aantal andere grote zoogdieren, waarvan je er meerdere in deze lijst bent tegen gekomen.

2. Reuzenhert – 7.700 jaar geleden

Het Reuzenhert (megaloceros giganteus) is een hertachtig dier dat leefde in een breed geografisch gebied. Hij wordt ook wel het Ierse Hert genoemd (Irish Elk) vanwege het feit dat er veel fossielen van dit dier gevonden zijn in Ierland. In werkelijkheid kwam het reuzenhert echter voor in zowel Europa, als Azië en zelfs Noord Afrika. Hij leefde tot ongeveer 7.700 jaar geleden, met als laatste levensgebied de Siberische toendra.

Goed, het megahert was dus, zoals de naam al doet vermoeden, vrij groot. Zijn schofthoogte was zo’n 2 meter, ongeveer even groot als de (niet verwante) Eland. Bovendien had hij een enorm gewei, met een spanwijdte tot wel 4.3 meter (ongeveer even breed als de lengte van een auto, of twee badkuipen). Het gewei alleen al kon 40 kilo wegen. Probeer jij maar eens met veertig kilo op je hoofd rond te rennen!

Of dit gewei gebruikt werd om daadwerkelijk te vechten, of enkel om andere mannetjes imponeren, daar is de wetenschap het niet over eens. Helaas is de diersoort uitgestorven, anders konden we het simpelweg gaan bekijken.

1. Dodo – 17e eeuw

Het boegbeeld van de uitgestorven dieren, tegenwoordig, is de Dodo. De Dodo (Raphus cucullatus) leefde op het eiland Mauritius (en enkel daar) en was ongeveer één meter hoog. Hij had de reputatie venijnig van zich af te bijten met zijn grote snavel, maar was voor de rest nogal een dodo: hulpeloos. Hij at zaden en vruchten, kon niet vliegen, en had geen natuurlijke vijanden, totdat de Nederlandse kolonisten aan het eind van de 16e eeuw arriveerden. Binnen een eeuw was de soort nagenoeg uitgestorven.

Lees hier onze 10 weetjes over de Dodo.

Bonus: Balinese tijger – 1937

De Balinese tijger (Panthera tigris balica) is een van de recentelijke verliezen van de wereld, in 1937 stierf vermoedelijk het laatste exemplaar van deze prachtige ondersoort van de tijgers. Het dier heeft met name te maken gehad met habitatvernietiging (leefgebied verdween) en de jacht. Immers, toeristen zagen wel iets in zo’n mooi gestreept vachtje, en bovendien waren de meeste onderdelen van zo’n tijger prima spul om medicijnen van te maken!

De Balinese tijger leek sterk op de tevens uitgestorven Javaanse tijger, maar wordt desalniettemin als aparte soort beschouwd. Gezien het dier enkel op één eiland voorkwam, is de populatie van deze soort nooit groot geweest. Desalniettemin is het een verlies van een majestueus dier, dat plaats heeft moeten maken voor de mens, vanwege… vanwege onkunde en slecht beleid. Helaas, er is weinig kans dat we deze tijgerpopulatie nog terug krijgen.