Gruwelijke Oorsprong Van 10 Populaire Sprookjes

Disney heeft in de afgelopen decennia hard gewerkt aan het verfilmen van een breed scala aan sprookjes. Wie kent er niet Sneeuwwitje en haar zeven dwergen, Assepoester en Doornroosje? Allemaal zoete verhaaltjes over schone dames, koene ridders en kwaadaardige slechteriken. Alles en iedereen heeft zijn plek, vijanden zijn lelijk en in en in gemeen, de helden knap, edelmoedig en dapper, en in het einde loopt het altijd goed af.

Echter, de meeste sprookjes waren niet altijd zoals Disney ze ons heeft voorgeschoteld. Niet alleen is er een enorm scala aan sprookjes dat het nooit tot tekenfilm heeft weten te schoppen. De sprookjes die verfilmd zijn, zijn vaak enorm veranderd en ‘aangepast’ aan het moderne publiek. Hoe dramatisch de mierzoete verhaaltjes van heden corresponderen met de gruwelverhalen van het verleden, lees je hieronder.

Voor we beginnen nog even iets over sprookjes in het algemeen. Over het algemeen is een sprookje een verhaal, veelal mondeling overgeleverd, dat magie of fantasie-elementen bevat (zoals elven, dwergen, betoverde appels en kikkerprinsen). Juist omdat ze van ouds her mondeling overgebracht werden, kunnen we niet met zekerheid zeggen waar onze sprookjes exact vandaan komen. Een van de eerste geschreven vormen, echter, komt uit de Italiaanse Renaissance. De broeders Grimm uit Duitsland haakten hier later op in, en schreven bundels vol sprookjes. Overigens waren in het Oosten en China sprookjes al veel populairder, maar nuchter Europa deed lang over de stap van gesproken naar geschreven sprookjes. Tegen de tijd dat ze in print verschenen, was het sprookje een kinder-verhaal, maar de allereerste oraal overgebrachte verhalen waren iets minder kindvriendelijk. Dood, marteling en gruweldaden komen veelvuldig voor in de oudere verhalen, en hoewel Disney ze aardig heeft weten vermijden, krijgen die verhalen hier nu toch even de aandacht.

10. De rattenvanger van Hamelen

Eentje uit de bundels van de broeders Grimm, het verhaal van de rattenvanger van Hamelen gaat als volgt: Hamelen wordt geteisterd door een rattenplaag en de mensen zijn de wanhoop nabij. Plots verschijnt er een man in schamele kleding en een fluit aan zijn riem, en beweert dat hij de stad kan bevrijden van haar zware last. Natuurlijk beloven de bewoners hem grote sommen geld als hij het voor elkaar krijgt alle ratten uit Hamelen te verwijderen. Gemakkelijk te beloven, denken ze, want zoiets is onmogelijk. De rattenvanger pakt zijn fluit, begint te spelen, en als bij toverslag komen alle ratten uit hun schuilplekken en volgen de fluit de stad uit. De rattenvanger lokt de beestjes de rivier in, waar ze allemaal verdrinken. De stadsbewoners zijn waanzinnig van vreugde en dansen op straat, maar wanneer de rattenvanger terugkeert om zijn geld op te eisen daalt hun enthousiasme. Ze weigeren hem te betalen, waarop de rattenvanger zijn wraak neemt. Hij grijpt zijn fluit een tweede keer, fluit een ander deuntje en pardoes beginnen alle kinderen zijn stappen te volgen. Hij leidt ze allemaal de stad uit en nu zijn we op het punt waar het originele sprookje een ander pad inslaat.

In de tegenwoordige versie brengt de rattenvanger de kinderen naar een grot, waar hij ze verstopt tot hij losgeld krijgt van de Hamelaren. Dat plan lukt, en iedereen is (redelijk) tevreden, eind goed al goed. Maar in het oorspronkelijke verhaal neemt de rattenvanger een andere route, en lokt de menigte jongelingen net als de ratten naar de rivier, waar zij eenzelfde lot ondergaan. Alle kindertjes verdrinken, op één na, omdat het arme joch te kreupel was om de meute bij te houden. Eind goed al goed?

9. Roodkapje

De broeders Grimm schreven ook dit sprookje in een van hun bundels, maar een andere sprookjes-verzamelaar, Charles Perrault, schreef een andere versie van Roodkapje, vóór de broeders Grimm hun mildere versie publiceerden. Deze oudere variant is een tintje pittiger.

Perrault’s versie eindigt niet, zoals wij dat gewend zijn, met de heroïsche reddingsactie van de houthakker die de wolf opensnijdt om Roodkapje en Oma te redden. In plaats daarvan word Roodkapje, een naïeve jonge dame, op weg naar haar oma, misleidt door de wolf, en uiteindelijk opgegeten. Punt uit. Niets geen houthakker die de dame in nood redt. Het moraal van Perrault’s verhaal is dat je niet zomaar aanwijzingen van vreemdelingen moet aannemen. Zeker niet als het wolven zijn…

Overigens is er nog een versie van Roodkapje in de omgang, en wel van Roald Dahl. In zijn Gruwelijke Rijmen verhaalt hij hoe Roodkapje de wolf neerschiet en een mooie bontjas van hem maakt. Emancipatie?

8. De kleine Zeemeermin

De Deense Hans Christian Andersen schreef dit verhaaltje in 1836, en in de ons bekende Disney versie eindigt de zeemeermin Ariël in de armen van haar prins, als volwaardig mens. Ze viel voor zijn charmes terwijl ze hem van een verdrinkingsdood redde en offert haar tong op aan een Toverheks in ruil voor een stel benen in plaats van vinnen. Ze komt aan land en charmeert de prins, hoewel ze hem niet veel kan uitleggen, zonder tong. Op Disney’s magistrale wijze komt het toch nog allemaal goed, maar Hans had het niet zo gewild.

In zijn verhaal gaat de prins, na gered te zijn, op zoek naar een prinses. Hij vindt een geschikte kandidaat en kondigt hun huwelijk aan. Ariël is de wanhoop nabij, want ze is hotel de botel verliefd op haar prins, en nu ze haar tong heeft geruild tegen twee benen kan ze niet meer terug naar haar familie. Haar zussen weten raad, en adviseren Ariël om de prins te vermoorden met een magisch mes (toevallig óók van de toverheks bemachtigd). Ariël kan het echter niet over haar hart krijgen haar prins te vermoorden, en in plaats daarvan stort zij zich in het schuim van de zee. Dit is waar Hans zijn verhaal wou laten eindigen, maar zelfs hij vond het wellicht een beetje te cru. Daarom paste hij het een klein beetje aan, Ariël sterft niet in het schuim, maar wordt een dochter van de lucht, moet 300 jaar lang goede daden verrichten en mag dan met ziel en zaligheid naar de hemelen vertrekken. Het moraal? Je bent beter af als vis?

7. Sneeuwwitje

De klassieker van Disney en een mierzoet verhaaltje waar geen kwaad in te vinden valt? Toch niet helemaal waar. De slechte koningin eist van de jager het hart van Sneeuwwitje als bewijs dat hij haar vermoord heeft, en in plaats daarvan komt de jager terug met het hart van een zwijn. In het origineel, echter, staat de Koningin er ook op dat hij haar lever en longen meeneemt, opdat ze als avondeten geserveerd kunnen worden!

Een andere afwijking van Disney, Sneeuwwitje wordt niet wakker gekust, maar wakker geschud in de koets van de jager, op weg naar zijn eigen kasteel. We laten even in het midden waarom de jager een ‘dood’-ogend meisje in zijn koets naar zijn huis vervoerde…

En tot slot, nog een klein detail dat Disney vergat in haar tekenfilm: de boze koningin wordt in het oorspronkelijke verhaal gestraft door haar te laten dansen in gloeiend hete ijzeren schoenen, tot ze sterft. Pittig materiaal, voor een jong publiek.

6. Doornroosje

Nog eentje van Perrault, Doornroosje is het verhaal van een mooie jonge deerne die door een vloek in een soort coma wordt gebracht, en daar 100 jaar lang in verkeert, tot een prins (komend op een wit paard, vermoedelijk) haar wakker kust en vervolgens ten huwelijk vraagt. Het originele verhaal, echter, is vele malen schokkender. Het is niet zozeer een vloek, maar een voorspelling, die Doornroosje in haar coma brengt. Een vlasnaald schiet onder haar nagels, en ze is als dood. Tot dusver geen dramatisch verschil. Maar dan komt het, niet zozeer een koene prins, maar een gehuwde koning komt langs haar kasteel, sluipt via een raam naar binnen, bedrijft liefde met het slapende lichaam en verlaat de plek weer. Negen maanden later bevalt Doornroosje, nog steeds in diepe slaap, van twee kinderen, en de feeën leggen die kinderen aan haar borst, want ze moeten toch ergens van leven (een noodzakelijkheid die overigens niet voor Doornroosje zelf schijnt te gelden). Echter, een van de twee koters zuigt aan haar vinger, in plaats van haar borst, en zuigt zo de vlasnaald los, waarop Doornroosje wakker wordt.

En toch, toch is dit oude verhaal een sprookje met een goed einde. De koning, namelijk, is gehuwd met een ‘slechte’ koningin, en deze dame is woedend als ze achter de affaire komt (als het een affaire mag heten). Ze beveelt haar kok om de twee kinderen als maaltijd te serveren aan haar man, maar de kok kookt in plaats daarvan twee geitjes. De kwaadaardige koningin geeft niet op, en nodigt Doornroosje zelf uit, met het idee haar in het vuur te werpen. De koning, echter, komt net op tijd binnen en red de dag, door zijn haatdragende vrouw in het vuur te werpen. Doornroosje valt voor haar voormalige verkrachter en hij heeft een nieuwe vrouw nodig, dus ze trouwen en leefden nog lang en gelukkig!

[criteo]

5. Repelsteeltje

De gebroeders Grimm publiceerden dit verhaal, maar een vroegere versie uit 1705 is ons bekend, van de Franse dame L’Héritier. In tegenstelling tot de andere sprookjes, echter, probeerde de schrijfster van dit sprookje in een tweede versie het verhaal te versterken. Voor hen die het sprookje niet kennen: een mooie blonde molenaarsdochter moet van hooi gouden draden spinnen, om haar eigen leven te redden. Haar vader had over haar lopen opscheppen en uitgeroepen dat ze alles kon, zelfs goud spinnen uit stro, en de koning, vermoedelijk in geldnood, zag dit wel zitten. Dus beviel hij de jonge dame om te spinnen, en wee haar gebeente als er geen goud was aan het eind van de nacht. Ze is radeloos, maar Repelsteeltje belooft voor haar wat goud te spinnen, wanneer ze belooft haar eerste kind aan hem te geven. Die belofte is snel gemaakt, en Repelsteeltje spint een paar prachtige gouden draden. Zo mooi is de draad, dat de koning pardoes verlieft wordt op het meisje en haar huwt. Echter, wanneer het eerste kind is gekomen, begint de jonge koningin te twijfelen. Repelsteeltje is een redelijk iemand, en geeft haar een uitweg. Als ze zijn naam kan raden, dan mag ze haar baby houden. Ze verzamelt alle namen in het koninkrijk, maar het helpt niet, geen ervan is die van Repelsteel. Dan, echter, hoort ze een illuster figuur bij een kampvuur in het bos dansen en zingen “niemand weet, niemand weet, dat ik Repelsteeltje heet”. Nu weet de koningin het wel, en dus raadt ze juist. Repelsteeltje is woedend, en rent voorgoed weg.

Dat, echter, was een te zwak einde voor madamosielle L’Héritier. In een latere versie veranderde ze die laatste actie van Repelsteel, hij rende niet weg, maar stampt zijn rechtervoet in de grond, grijpt zijn linkerbeen en scheurt zichzelf in tweeën. Dit, klaarblijkelijk, is het einde van Repelsteeltje.

4. Assepoester

De broeders Grimm schreven een versie van Assepoester die iets strenger afrekende met de twee kwaadaardige stiefzusters van Assepoester. In hun versie hakten de twee zusters stukken van hun voet af om in het glazen muiltje te passen. De prins kwam hier achter, vreemd genoeg niet door de wonden te zien, maar doordat een duif de ogen van de stiefzusters uitpikte. Dat, blijkbaar, was een zeker teken van hun kwaadaardigheid. De zusters eindigen hun leven als twee blinde bedelaars, terwijl Assepoester zelf in weelde verkeert aan de zijde van haar Prins.

3. Goudlokje

In dit verhaal bezoekt Goudlokje een huis van drie beren, en wanneer ze ziet dat de beren er niet zijn, probeert ze hun stoelen, eet ze hun pap, en slaapt ze in een van de drie bedden. De beren keren terug en zijn woedend. Goudlokje vlucht uit het huis en dat is het einde van het verhaal.

In het origineel, echter, komt Goudlokje er niet zo ongeschonden vanaf. In een van de twee versies van het oorspronkelijke sprookje is Goudlokje niet een lief jong meisje maar een oude vrouw, die weet te ontsnappen via het raam maar ofwel haar nek breekt, of opgepakt wordt voor bedelarij en in het cachot gestopt wordt. Een tweede versie beschrijft Goudlokje wel als jonge deerne, maar in die versie verscheuren de beren haar.

Het moraal: ga niet op bezoek bij beren die in een huis wonen…

2. Hansje en Grietje

In plaats van het welbekende verhaal van de heks in het snoephuisje, hebben de oorspronkelijke Hansje en Grietje te maken met niemand minder dan de Duivel zelf. In deze versie heeft de Duivel ook door dat ze hem bedonderen, en besluit om een einde aan de twee koters te maken. Hij zet een zaagblok neer en hoopt ze daarop te laten doodbloeden. Maar de kinderen zijn niet voor een gat te vangen, en doen alsof ze de Duivel niet snappen. Hoe moeten ze op dat blok klimmen?

De vrouw van de Duivel, uit ongeduld of uit behulpzaamheid, besluit om te demonstreren hoe het gedaan moet worden. Ze kruipt op het blok en op dat moment snijden de kinderen haar keel door en ontsnappen. Kinderen van die tijd hadden wellicht andere opvattingen van rechtvaardigheid als nu…

1. Het meisje zonder handen

Een vrij onbekend sprookje, en in haar moderne variant al vrij gruwelijk. Een arme man krijgt een bod van de Duivel: een hoop geld in ruil voor datgene wat achter zijn molen staat. De man, wetend dat er een appelboom groeit achter zijn molen, stemt in. Dan komt hij er echter achter dat zijn dochter op dat moment achter de molen stond, en de Duivel wil haar dus meenemen. Echter, ze is te puur en onschuldig voor de Duivel, en derhalve krijgt hij haar niet mee. Woedend, de duivel dreigt om de vader te nemen als hij niet op zijn minst de twee handen van de dochter krijgt. Het meisje stemt gedwee toe en pa lief hakt haar handen af. Eind goed al goed…

Dat is al behoorlijk gruwelijk, maar de originele varianten zijn nog erger. In een variant hakt het meisje haar eigen armen af, om zichzelf lelijker te maken, zodat haar broer haar niet meer probeert te verkrachten. Een andere variant vertelt dat haar vader haar handen afhakt omdat ze niet toestemt om met hem te slapen. Het moraal van dit verhaal is ver te zoeken…

Sprookjes van het verleden zijn misschien niet de beste lectuur voor onze jonge lezers, maar gelukkig is het genre flexibel. Een sprookje mag verteld, vertaald, veranderd en verbeterd worden naar hartenlust, en dat is ook gebeurd, door de jaren heen. De morele boodschap blijft meestal bestaan, hoewel dit niet voor alle sprookjes geldt. Wat in ieder geval waarschijnlijk is, is dat het genre sprookjes nog lang en gelukkig zal blijven voortbestaan.

Vergelijkbare lijstjes

• Beroemde Draken
• 10 Chimaera
• Mythische dieren
• 10 Mysterieuze Monsters
• 10 Beroemde Reuzen
• 10 Dieren die vroeger gigantisch waren
• 10 Landen met een vreemd Nationaal dier
• 10 Zeemeermin weetjes
• 10 Paashaas Weetjes
• 10 Eenhoorn weetjes
• 10 tandenfee weetjes
• 10 Nederlandse volksverhalen
• Monster van Loch Ness – 10 weetjes
• Oorsprong van Sprookjes