Top 10 Bekende Filosofen die een grote impact hebben gehad op ons denken

Filosofie is een van de oudste wetenschappen ter wereld. Het woord filosofie, afkomstig uit het oude Grieks, betekent letterlijk ‘liefde voor wijsheid’. Filosofie richt zich op fundamentele vragen over de werkelijkheid, kennis, ethiek, en taal. Vanaf de tijd van Pythagoras, die het woord filosofie voor het eerst gebruikte in de 6e eeuw voor Christus, heeft het denken van filosofen de wereld gevormd. In deze lijst presenteren we tien filosofen die een blijvende invloed hebben gehad op de wereld, van de Oudheid tot nu. We hebben een brede selectie gemaakt, maar de nadruk ligt op filosofen die via hun ideeën een tastbare impact hebben gehad op de samenleving.

Ben je klaar om meer te leren over de denkers die de wereld hebben veranderd? Laten we beginnen!

10. Niccolò Machiavelli, Italië, 1469-1527

Veel filosofen zoeken de ultieme waarheid, maar Niccolò Machiavelli was daar niet één van. Niccolò Machiavelli (tegenwoordig vaak gewoon ‘Machiavelli’ genoemd) leefde in Italië (in die tijd de Republiek Firenze) en stierf op 58-jarige leeftijd. Hij is een goed voorbeeld van een wetenschapper die onder meer filosoof was. Machiavelli was namelijk daarnaast ook politicoloog, staatsman, diplomaat, historicus en humanist. Naast historische en filosofische traktaten schreef hij ook komedies en gedichten. Een veelzijdig man dus.

Hij werd geboren als eerste zoon en derde kind van Bernardo di Niccolò Machiavelli, een advocaat, en hij kwam uit een oude gerenommeerde familie. Zijn belangrijkste werk is ‘De Vorst’ (Il Principe) en dit boek is nog altijd een favoriet onder veel filosofen en politicologen. Het centrale thema van het boek is: ‘Het doel heiligt de middelen.’ Hiermee nam Machiavelli een zeer praktische kijk op de wereld, een eigenschap die hij deelde met vele andere humanisten uit zijn tijd. Hij stelde dat, als een vorst de keuze heeft om geliefd of gevreesd te zijn, het beste voor iedereen is als de vorst gevreesd wordt.

De stroming waartoe Machiavelli behoorde (en tegenwoordig gezien wordt als één van de boegbeelden) is het politieke realisme. Zijn tak in de filosofie is dan ook politieke filosofie. Hij werd voornamelijk geïnspireerd door filosofen uit de Oudheid, zoals Cicero en Tacitus (beide Romeinse staatsmannen) en Plutarchus (Griekse historicus). Machiavelli zou op zijn beurt later een grote inspiratiebron zijn voor bekende filosofen zoals Bacon, Hobbes, Hume, Nietzsche en Spinoza.

Machiavelli’s grafmonument bevindt zich in de Santa Croce-basiliek en op zijn grafzuil staat: “Tanto nomini nullum par elogium” (geen lof is toereikend voor zo’n naam). Een beroemd citaat van hem is: “Men kan oorlog niet vermijden, alleen uitstellen, tot voordeel van anderen.”

9. Jean-Paul Sartre, Frankrijk, 1905-1980

Jean-Paul Sartre was een Fransman die werd geboren in Parijs op 21 juni 1905 en hier ook stierf op 15 april 1980, op 74-jarige leeftijd. Hij was tevens een roman- en toneelschrijver, en is voor velen één van de ‘vaders’ van het existentialisme, een stroming in de filosofie (en in andere kunsten) die tot in het extreme de individuele vrijheid, verantwoordelijkheid en subjectiviteit vooropstelt. Andere bekende existentialisten zijn Søren Kierkegaard en Friedrich Nietzsche.

Sartre zelf was een zeer overtuigde linkse en zelfs marxistische denker. Hij was daarnaast één van de zeer weinige mensen die de Nobelprijs kreeg aangeboden, maar deze weigerde. Sartre heeft zijn vader nooit gekend; deze marineofficier stierf vlak na zijn geboorte. Het verhaal wil dat hij zich op de school waar hij opgroeide (in een plaatsje genaamd La Rochelle) nooit thuis voelde. Hij vond zijn medestudenten maar wreed en agressief. Op vijftienjarige leeftijd moest hij met spoed naar Parijs vanwege medische redenen, en zijn moeder besloot hem daar te houden omdat ook zij van mening was dat Sartre niet thuis was op de school in La Rochelle. In Parijs ging het veel beter, en hij maakte vrienden voor het leven met de bekende schrijver Paul Nizan. In de daaropvolgende onderwijsinstelling, het Lycée, ontmoette hij onder andere Simone de Beauvoir (tevens een bekende filosofe) en in haar zou hij zijn levensgezellin vinden.

Voor Sartre was het ‘zijn’ een groot vraagstuk. Een van de zaken waarover hij zich altijd heeft gebogen was het verschil tussen ‘een wezen zijn’ en ‘een menselijk wezen zijn’. Hij geloofde, net als Karl Marx, dat de mens ‘veroordeeld tot vrijheid’ is, en dat vrije keuze helemaal geen plezierige zaak is, maar grote verantwoordelijkheden met zich meebrengt. Hij was nooit een echte optimist, maar in zijn werk is desalniettemin te zien dat hij na de Tweede Wereldoorlog een iets optimistischere kijk op de zaak heeft aangenomen. Daarmee is hij waarschijnlijk in gezelschap van de minderheid; de meeste mensen adopteerden een zeer somber wereldbeeld na de wereldoorlogen.

Sartre was een vrijheidsminnaar, en dat is niet beter te illustreren dan door zijn merkwaardige weigering van de Nobelprijs. Het Nobelcomité was bereid en klaar om hem de prijs (en de leuke som geld die Nobelwinnaars óók krijgen) te overhandigen, maar Sartre weigerde. Namelijk, zo vond hij, deze prijs kon hem van zijn vrijheid beroven door hem op een voetstuk te plaatsen.

Sartre is de eerste die op zijn minst één van de centrale ideeën van het existentialisme vastlegde (hoewel het idee oorspronkelijk van Kierkegaard kwam), namelijk: bestaan gaat vooraf aan ‘essentie’ (het ‘zijn’ of ‘de natuur’). Een beroemd citaat van Sartre luidt: “De hel is andere mensen.” Grote invloeden op Sartre waren onder andere: Simone de Beauvoir, Freud, Hegel, Heidegger, Nietzsche en Kierkegaard. Hij zou op zijn beurt weer een grote bron van inspiratie zijn voor Michel Foucault en Che Guevara.

8. Michel Foucault, Frankrijk, 1926-1984

Een tijdgenoot en landgenoot van Sartre was Michel Foucault, geboren op 15 oktober 1926 in Poitiers (midden-Frankrijk) en gestorven te Parijs op 25 juni 1984.

Foucault kwam uit een familie van medici, en zijn vader had eenzelfde toekomst in gedachten voor zijn zoon. Echter, Foucault junior was van een andere mening en wilde geschiedenisleraar worden. Hij deed zijn uiterste best om te worden toegelaten tot een van de beste universiteiten van Frankrijk, de École Normale Supérieure, maar slaagde hier niet direct in. Slechts via een omweg bereikte hij zijn doel. Dit toont aan dat de jonge Foucault doorzettingsvermogen en vastberadenheid had, ondanks de druk van zijn familie om een medische carrière te kiezen.

Foucault kampte met homoseksuele gevoelens (in die tijd vaak als een groot ‘medisch’ probleem beschouwd) en met zelfmoordgedachten. Ondanks deze persoonlijke moeilijkheden slaagde hij er toch in om in de filosofie af te studeren. Pas in de jaren ’70 kreeg hij wereldwijde bekendheid met het boek De woorden en de dingen – een archeologie van de menswetenschappen. Dit boek is nog altijd zeer bekend onder filosofen en vestigde definitief zijn reputatie. Hij werd een van de meest bekende en meest bezochte universitaire docenten, en trok volle zalen met zijn leerstoel ‘Geschiedenis van de denksystemen’. In 1984 stierf hij echter aan aids, op 57-jarige leeftijd.

Foucault had een typische filosofische kijk op de wereld. Hij stelde constant vragen over de aard van dingen, gebeurtenissen en concepten, en hij verwierp vaak algemeen geaccepteerde aannames over de menselijke natuur. Zijn specialiteit lag in het kritisch analyseren van hoe de samenleving werkt zonder daarbij de gangbare aannames als vanzelfsprekend te beschouwen.

Een van Foucaults ideeën was dat waanzin en psychische ziekten pas ‘ontdekkingen’ waren van de afgelopen eeuwen, met name in de ‘eeuw van de rede’. Hij geloofde ook dat er altijd meerdere redenen zijn voor alles wat er in het leven gebeurt, niet slechts één. Een van zijn meest bekende werken over dit onderwerp is Folie et déraison. Histoire de la folie à l’âge classique (Geschiedenis van de waanzin in de zeventiende en achttiende eeuw).

Foucault werd beïnvloed door denkers als Freud, Hegel, Heidegger, Sartre, Kant, Marx en Nietzsche. Een beroemd citaat van hem luidt: “In haar functie is de macht tot straffen niet essentieel anders dan die van genezing of lesgeven.”

7. Confucius, China, 551-479 voor Christus

Tijd om een kijkje te nemen in een heel andere regio: de Chinese beschaving. Confucius was een Chinese denker, leraar, politicoloog en schrijver uit de Chinese Oudheid. Zijn naam is een latinisering van het Chinese ‘Kong Fuzi’, wat letterlijk ‘Meester Kong’ betekent. In de tijd dat Confucius leefde, bestond er nog geen centraal Chinees keizerrijk; hij leefde in een kleiner ‘rijk’ genaamd Lu (in de tegenwoordige provincie Shandong).

Confucius kwam uit een rijke familie van grootgrondbezitters, maar zijn familie had twee generaties eerder hun bezittingen verloren vanwege politieke ontwikkelingen. Hierdoor groeide Confucius op in een financieel geruïneerd gezin. Om te overleven werkte hij als privéleraar. Hij schijnt in zijn leven zo’n 3000 studenten te hebben begeleid, waarvan hij slechts 70 als echt begaafd beschouwde. Samen met een groep van zijn meest toegewijde studenten reisde hij door het land. Hoewel zijn morele adviezen in zijn tijd weinig invloed hadden, zou zijn nalatenschap later een grote impact hebben.

Na zijn dood verspreidden zijn studenten zijn gedachtegoed, wat uiteindelijk uitgroeide tot een van de meest invloedrijke filosofieën in China. Een centraal idee van Confucius was dat iedereen in principe gelijk is, ongeacht de sociale klasse waarin iemand is geboren. Hij geloofde dat hoge posten in de overheid moesten worden bekleed door mensen die bekwaam waren, niet alleen door hen die uit een goede familie kwamen.

Confucius was echter niet tegen de sociale hiërarchie. Hij was een aanhanger van de stabiliteit die de Zhou-dynastie bood, waar posities werden bepaald door rituelen en ceremonies. Hij vond dat iedereen zich moest neerleggen bij zijn positie in het leven, maar hij geloofde ook dat hoger-geplaatsten hun macht met liefde en oprechtheid moesten uitoefenen.

Confucius’ filosofie richtte zich voornamelijk op moraal, zowel persoonlijk als politiek. Een beroemd citaat van hem is: “Een reis van duizend mijl begint bij een enkele stap.”

6. Socrates, Griekenland, 469-399 voor Christus

Tien jaar na de dood van Confucius werd in Europa Socrates geboren. Socrates wordt door velen gezien als de grondlegger van de westerse filosofie, maar eigenlijk weten we bitter weinig van hem. Hij schreef zelf niets op (althans, niets dat bewaard is gebleven). Alles wat we van hem weten, komt uit de werken van zijn studenten, zoals Plato en Xenophon, en zijn tijdgenoot Aristophanes.

Als we Plato’s beschrijvingen volgen, dan richtte Socrates zich vooral op ethiek: de studie van wat ‘goed’ en ‘slecht’ is. Hij staat ook bekend om de spreuk ‘Ken uzelf’ (Gnothi seauton). Socrates geloofde dat echte kennis begint bij zelfkennis. Volgens hem moest een mens eerst begrijpen wie hij zelf is voordat hij iets anders echt kon begrijpen. Hij vond het belangrijk om te weten wat men niet wist. Deze zoektocht naar kennis vormde de basis van zijn filosofische methode, die bekend staat als de socratische methode. Door voortdurend vragen te stellen, hielp hij zijn gesprekspartners hun eigen ideeën te onderzoeken en te verbeteren.

Zijn onophoudelijke vragen stellen werd door veel Grieken als arrogant ervaren, en uiteindelijk veroordeelden zij hem ter dood. Socrates moest de gifbeker drinken, waarmee hij een einde maakte aan zijn leven. Hij bleef echter trouw aan zijn principes tot aan zijn dood.

Socrates’ invloed is moeilijk te overschatten. Hij inspireerde talloze filosofen, waaronder zijn directe leerling Plato en diens student Aristoteles. Een beroemd citaat van Socrates luidt: “Het niet onderzochte leven is het niet waard om te leven.”

5. Jean-Jacques Rousseau, Zwitserland, 1712-1778

Jean-Jacques Rousseau werd geboren in Genève op 28 juni 1712 en stierf in Ermenonville (even ten noordoosten van Parijs) op 2 juli 1778, op 66-jarige leeftijd. Hij was voornamelijk filosoof en schrijver, en in een tijd dat filosofen vaak ook veel andere beroepen uitoefenden, is hij vrij uniek. Hij was namelijk vrijwel uitsluitend filosoof en schrijver. Zijn werk had dan ook een enorme impact, zowel tijdens zijn leven als in latere periodes.

Rousseau schreef onder andere het beroemde boek Het Maatschappelijk Verdrag (Du contrat social ou Principes du droit politique), een werk dat zichtbaar invloed had op de Verklaring van de Rechten van de Mens en de Franse Grondwet van 1793. Daarnaast was hij een van de eerste filosofen die een autobiografie schreef en stond hij aan de basis van de Romantiek, een stroming in kunst en filosofie waarin intuïtie, verbeelding en emotie centraal staan.

Rousseau was autodidact; hij leerde zichzelf alles wat hij kon, met enige hulp van zijn vader. Hij stond bekend om zijn scherpe persoonlijkheid, maar zijn jeugd was allesbehalve gemakkelijk. Toen Rousseau tien jaar oud was, kreeg zijn vader een conflict met de wet en vluchtte, waardoor hij zijn zoon achterliet. Deze moeilijke jeugd, waarin hij vaak op zichzelf was aangewezen, heeft zijn denken diepgaand beïnvloed.

De filosofie van Rousseau kan worden omschreven als romantisch, niet in de zin van liefde, maar als onderdeel van de Romantiek. Hij geloofde dat de mens van nature goed is en dat het de maatschappij is die de mens corrumpeert. Zijn visie stond lijnrecht tegenover die van filosofen zoals Hobbes, die beweerden dat de mens van nature slecht is. Rousseau stelde dat onbedorven natuurlijke waarden veel puurder zijn dan de door de samenleving gevormde normen.

In zijn werk Het Maatschappelijk Verdrag pleitte Rousseau voor een samenleving gebaseerd op een sociaal contract. Hij stelde dat mensen vrijwillig hun individuele rechten opgeven in ruil voor een collectieve wil, maar dat de macht tot wetgeving altijd bij het volk moest blijven. Hoewel hij een groot voorstander was van directe democratie, had hij kritiek op representatieve democratie zoals wij die vandaag de dag kennen.

Rousseau’s werk heeft vele denkers beïnvloed, waaronder Kant, Hume en de Romantische beweging. Een beroemd citaat van Rousseau luidt: “De mens wordt vrij geboren, en toch is hij overal in ketenen.”

4. Friedrich Nietzsche, Duitsland, 1844-1900

Friedrich Nietzsche werd geboren op 15 oktober 1844 in Röcken, in het huidige Duitsland, en stierf op 25 augustus 1900 in Weimar. Hij was de zoon van een dominee die overleed toen Nietzsche vijf jaar oud was. Opgegroeid in een huishouden vol vrouwen (zijn moeder, zus, grootmoeder en twee tantes), ontwikkelde hij een complexe relatie met autoriteit en traditie.

Hij studeerde kort theologie, maar verloor zijn geloof en stapte over op de filosofie. Op 25-jarige leeftijd werd hij hoogleraar klassieke filologie in Bazel, een uitzonderlijke prestatie. Door gezondheidsproblemen moest hij na tien jaar zijn positie opgeven. In de daaropvolgende jaren leefde hij als vrije denker, waarbij hij veel tijd doorbracht in Zuid-Europa. Zijn laatste jaren werden gekenmerkt door een geestelijke instorting, mogelijk veroorzaakt door syfilis, hoewel historici daarover verdeeld zijn.

Nietzsche’s filosofie wordt gekenmerkt door zijn kritiek op traditionele waarden en moraal. Hij verwierp de traditionele christelijke moraal en stelde dat de mens zijn eigen waarden moest scheppen. Zijn concept van de ‘Übermensch’ (de bovenmens) benadrukt de noodzaak om boven conventionele normen uit te stijgen en een volledig authentiek leven te leiden. Een van zijn bekendste uitspraken is: “God is dood,” waarmee hij de daling van religieuze invloed in de moderne wereld beschreef.

Nietzsche beschouwde zichzelf als een ‘filosoof met de hamer’, omdat hij de gevestigde ideeën wilde ‘vernietigen’ om ruimte te maken voor nieuwe perspectieven. Zijn invloed is enorm en strekt zich uit over filosofie, literatuur, psychologie en kunst. Bekende denkers zoals Freud, Heidegger en Derrida lieten zich inspireren door Nietzsche. Een beroemd citaat van hem luidt: “Hoe hoger we vliegen, hoe kleiner we lijken voor degenen die niet kunnen vliegen.”

3. René Descartes, Frankrijk, 1596-1650

René Descartes, ook bekend onder zijn gelatiniseerde naam Renatus Cartesius, werd geboren in La Haye (tegenwoordig Descartes genoemd) op 31 maart 1596 en stierf in Stockholm op 11 februari 1650. Hij wordt vaak de ‘vader van de moderne filosofie’ genoemd vanwege zijn revolutionaire ideeën.

Descartes staat bekend om zijn uitspraak: “Cogito ergo sum” (Ik denk, dus ik ben). Met deze uitspraak legde hij de basis voor het rationalisme, waarin rede en logisch denken centraal staan. Hij verwierp de filosofieën van de Oudheid en bouwde een geheel eigen filosofisch systeem op. Zijn werk markeerde een breuk met de middeleeuwse scholastiek en bracht de westerse filosofie naar een nieuw tijdperk.

Descartes bracht een groot deel van zijn leven door in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (het huidige Nederland), waar hij zijn belangrijkste werken schreef en publiceerde. Nederland bood in die tijd de vrijheid om revolutionaire ideeën te verspreiden. Descartes stelde dat de geest en het lichaam gescheiden entiteiten zijn, een concept dat bekend staat als het dualisme. Hij concludeerde dat het enige dat we met zekerheid kunnen weten, ons eigen bestaan is.

Descartes’ rationalistische benadering stond lijnrecht tegenover de empiristische filosofen zoals Hobbes, Locke en Hume, die geloofden dat kennis voortkomt uit zintuiglijke waarneming. Zijn ideeën hebben een enorme invloed gehad op latere filosofen zoals Spinoza en Leibniz. Een beroemd citaat van Descartes is uiteraard: “Cogito ergo sum.”

2. Karl Marx, Duitsland, 1818-1883

International Institute of Social History / publiek domein

Karl Marx was een socioloog, filosoof, econoom, journalist en revolutionair denker. Hij werd geboren op 5 mei 1818 in Trier, in het Koninkrijk Pruisen (nu Duitsland), en stierf op 14 maart 1883 in Londen. Hij bracht het grootste deel van zijn volwassen leven door in Londen, waar hij zijn belangrijkste werken schreef.

Marx is vooral bekend vanwege zijn bijdragen aan de economie en politieke theorie, samengevat in het marxisme. Zijn beroemdste werken, Het Communistisch Manifest (1848) en Das Kapital (1867), hebben een blijvende invloed gehad op de wereldgeschiedenis. In zijn theorieën beschreef Marx hoe klassenstrijd en economische systemen de basis vormen van menselijke beschavingen. Hij stelde dat een samenleving voortgang boekt via conflicten tussen de heersende klasse (de bourgeoisie) en de werkende klasse (het proletariaat). Hij voorspelde dat deze strijd uiteindelijk zou leiden tot een klasseloze samenleving.

Marx geloofde dat een revolutie nodig was om sociale ongelijkheid te beëindigen en een rechtvaardige samenleving te creëren. Zijn ideeën inspireerden de opkomst van socialistische en communistische bewegingen over de hele wereld, met name in Rusland en China.

Marx werd beïnvloed door denkers zoals Hegel, Spinoza, Rousseau en Darwin. Zijn eigen invloed is ongeëvenaard, van politieke bewegingen tot academische disciplines. Een beroemd citaat van Marx luidt: “Filosofen hebben de wereld slechts op verschillende manieren geïnterpreteerd; het punt is haar te veranderen.”

1. Aristoteles, Macedonië/Griekenland, 384-322 voor Christus

Aristoteles mag niet ontbreken in deze lijst. Hij werd geboren in 384 voor Christus in Stagira, Macedonië (nu in het noorden van Griekenland), en stierf in 322 voor Christus in Chalkis. Hij wordt beschouwd als een van de grootste en meest invloedrijke filosofen uit de geschiedenis.

Aristoteles was een leerling van Plato en leraar van Alexander de Grote. Hij richtte het Lyceum op, een onderwijsinstituut in Athene, waar hij lesgaf en baanbrekend onderzoek deed. Zijn werk omvat bijna alle wetenschappelijke en filosofische disciplines, waaronder biologie, logica, ethiek, politiek en fysica. Zijn invloed is enorm en reikt ver buiten de filosofie.

Een van zijn bekendste bijdragen is de deugdethiek, waarin hij stelt dat een goed leven wordt bereikt door het vinden van de ‘gulden middenweg’ tussen twee extremen. Moed, bijvoorbeeld, ligt tussen lafheid en roekeloosheid. Aristoteles geloofde dat deugdelijkheid en zelfontplooiing essentieel zijn voor een gelukkig leven.

Naast ethiek was Aristoteles ook een pionier op het gebied van wetenschappelijke methode. Hij benadrukte het belang van observatie en empirisch onderzoek, en legde daarmee de basis voor de moderne wetenschappelijke praktijk. Zijn invloed reikte van de middeleeuwen tot de Renaissance en blijft tot op de dag van vandaag relevant.

Aristoteles inspireerde talloze filosofen, wetenschappers en denkers. Een beroemd citaat van hem luidt: “We zijn wat we herhaaldelijk doen. Uitmuntendheid is dus geen daad, maar een gewoonte.”

Tot slot, twee dingen. Ten eerste, onze excuses als jouw favoriete filosoof er niet tussen zit. Er zijn simpelweg té veel goede filosofen om in één top tien te proppen. Laat vooral een reactie achter om anderen te laten weten welke filosofen we hebben gemist!

Ten tweede, een disclaimer. Hoewel we ons uiterste best hebben gedaan om deze lijst accuraat en informatief te maken, zijn wij geen afgestudeerde filosofen. Mochten er fouten zijn, laat het ons weten in de reacties. Wij en andere lezers waarderen je bijdrage enorm!