Wist je dat Nederland tien – door UNESCO aangemerkte – werelderfgoederen rijk is? Het betreft uniek erfgoed, dat onmiskenbaar deel uitmaakt van de Nederlandse geschiedenis. Leuk om te weten is dat deze lijst in de nabije toekomst misschien wel wordt uitgebreid; er is nog veel meer Nederlands erfgoed, waarvoor een verzoek is ingediend om op de UNESCO lijst te worden opgenomen.
Update 2022: Ondertussen is de lijst van werelderfgoed in Nederland in 2021 uitgebreid met twee nieuwe objecten!
Van Nellefabriek – 2014
In 2014 is de Van Nellefabriek – als tiende Nederlands erfgoed – toegevoegd aan de UNESCO werelderfgoedlijst. Deze internationale erkenning zal de initiatiefnemers – die de sloop van de fabriek eind jaren ’90 wisten te voorkomen – heel erg goed doen.
Terug naar het jaar 1923; in dat jaar gaf toenmalig Van Nelle directeur Van der Leeuw opdracht voor de bouw van een hypermoderne fabriek. Hierbij liet hij zich leiden door de volgende uitgangspunten: veel ruimte, licht en lucht voor de werknemers. Daarom is gekozen voor een – geheel – bovengronds gebouw, waarin veel glas en staal is verwerkt. In 1931 werd de nieuwe fabriek in gebruik genomen.
In de daaropvolgende 60 jaren is hier volop thee, tabak, koffie, instantpudding én kauwgum geproduceerd. In 1995 werd de productie stilgelegd. Gelukkig organiseerde zich een groep investeerders; medio 2000 gingen de deuren van een geweldig kantoren- en evenementenlocatie complex open.
Amsterdamse grachtengordel – 2010
Rond de 17e eeuw – de Gouden Eeuw – werd de befaamde Amsterdamse grachtengordel aangelegd. Rondom het water – dat als belangrijkste aanvoerkanaal gold – herrezen smalle koopmanshuizen. Veelal bestonden deze huizen uit diverse verdiepingen; de kooplieden combineerden werk en wonen. In eerste instantie werden veel van dezelfde huizen gebouwd. Wel varieerde men met gevels; dan kun je denken aan trap-, hals- en klokgevels. Later werden er ook wel dubbel brede grachtenhuizen en zogenaamde buitenhuizen gebouwd. Dit was voorbehouden aan de zeer vermogende kooplieden. Deze gebouwen staan bekend als stadspaleizen. Je treft ze aan in de bekende Gouden Bocht bij de Herengracht. Overigens had deze allure ook een enorme aantrekkingskracht op intellectuelen en godsdienstige. Zo vestigden zich in Amsterdam steeds meer geleerde mensen.
In 2010 werd de Amsterdamse grachtengordel opgenomen op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Je kunt wel stellen dat het een monument van wereldformaat betreft.
Willemstad Curaçao – 1997
Ben je wel eens in Willemstad geweest? Dan ben je vast en zeker betoverd geraakt bij het aanzien van de historische binnenstad. Sinds 1997 staat de binnenstad van Willemstad op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Men noemt deze stad ook wel het ‘Amsterdam van het westelijk halfrond’. Je treft in Willemstad dan ook veel architectuur van Hollandse makelij aan. Ook straatnamen zoals de Heerenstraat herinneren aan de Hollandse inmenging. Toch klopt dit niet helemaal; Portugal heeft een nog grotere stempel gedrukt op de architectuur.
Al met al is in de afgelopen eeuwen een kleurrijke mix aan stijlen ontstaan. De kenmerkende Caribische kleuren hebben de overhand gekregen. Sinds de jaren ’60 verdienen de inwoners van Willemstad vooral aan het toerisme. Er hebben zich vele casino’s, resorts en hotels gevestigd.
Droogmakerij De Beemster – 1999
Bijzonder aan dit – in 1999 door UNESCO aangemerkt – Werelderfgoed is dat het een complete gemeente betreft. Dit gaat verder dan een op zichzelf staand monument. Een jaar later is de gemeente Beemster toegetreden tot de ‘Organization of World Heritage Cities’ (OWHC). Doel van deze organisatie – waarbij in totaal 250 steden zijn aangesloten – is om de leden te ondersteunen bij hun taak om het betreffende Werelderfgoed in goede conditie te houden.
Meer concreet heeft Droogmakerij De Beemster deze erkenning in de wacht gesleept om het geheel van natuur, cultuur én historie. Dan moet je denken aan het fraaie kruisdorp Middenbeemster – met een prachtige, historische kerk en diverse musea – en authentieke stolpboerderijen als onderdeel van het kenmerkende Noord-Hollandse landschap. Wil je Droogmakerij De Beemster ontdekken? Dat doe je het beste wandelend of op de fiets. Zo kun je een route volgen, die je van museum naar boerderij brengt. Tussendoor kun je even op adem komen bij één van de vele rustpunten.
Molencomplex Kinderdijk-Elshout – 1997
Wereldwijd is er geen andere locatie waar je de ontwikkeling van waterbeheersing beter kunt ervaren dan in Kinderdijk. Precies om die reden heeft UNESCO het Molencomplex Kinderdijk-Elshout in 1997 toegevoegd aan haar Werelderfgoedlijst. Dit complex beslaat een groots poldergebied met boezems, dijken, gemalen en molens. Het geeft aan hoe goed de Nederlanders erin geslaagd zijn om het land droog te leggen en te beschermen. Hoe dit gebeurt? De gemalen en molens – die in Kinderdijk zijn gebouwd – voeren het overtollige water van de Alblasserwaard via de Elshoutsluizen naar de Lek. Laatstgenoemde rivier brengt het water naar de zee. Hoewel de Nederlandse overheid voor het overgrote deel voorziet in het onderhoud van het Molencomplex Kinderdijk-Elshout, wordt ook een beroep gedaan op de bezoekers. Hopelijk blijft dit Werelderfgoed behouden.
Schokland – 1995
Vermeldenswaardig is dat Schokland als eerste Nederlands monument op de Werelderfgoedlijst van UNESCO is geplaatst. Dat was in 1995. Net als Molencomplex Kinderdijk-Elshout laat ook Schokland zien hoe het Nederlandse volk is verweven met het element water. Oorspronkelijk lag het eiland – als een veenrug – in de Zuiderzee. De bewoners moesten lijdzaam toezien hoe de woeste zee bezit nam van hun land.
Anno 2014 is Schokland een langwerpig stuk land, dat iets hoger ligt dan de omliggende polder. Van de Gesteentetuin en het Schokkerbos tot een lichtwachterswoning en een kerkgebouw; Schokland is een aaneenschakeling van bezienswaardigheden. Dit historisch stukje Nederland telt maar liefst negen rijksmonumenten. Ook tref je hier vele archeologische dijksystemen en terpen aan. Verder zijn er bij Schokland restanten van pre-historische nederzettingen gevonden. Deze zijn goed geconserveerd gebleven in de veengrond.
Waddenzee – 2009
In juni 2009 werd bekend gemaakt dat het Nederlandse en Duitse deel van de Waddenzee een plek krijgt op de Werelderfgoedlijst. Onlangs – om precies te zijn in 2014 – heeft UNESCO ook het Deense deel van de Waddenzee uitgeroepen tot Werelderfgoed. Na de oprichting van de trilaterale samenwerking – in 1978 – wordt deze toevoeging wel gezien als de grootste triomf van de drie landen. Het doel van de samenwerking tussen Nederland, Duitsland en Denemarken is het beschermen van dit unieke natuurgebied.
Uniek aan het Werelderfgoed Waddenzee is de omvang; het betreft ’s werelds grootste systeem van eiland, zand- en wadplaten. De totale oppervlakte bedraagt circa 11.500 vierkante kilometer! In dit opzicht doet de Waddenzee niet onder voor gebieden zoals het Great Barrier Reef en de Grand Canyon, die ook op de Werelderfgoedlijst staan. Bovendien kan van het Werelderfgoed Waddenzee worden gezegd dat het behoort tot de drie natuurlijke Werelderfgoederen, die zich over drie landen hebben uitgesmeerd.
Rietveld Schröderhuis – 2000
Gedurende de periode 1923-1924 werkte Gerrit Rietveld aan het Rietveld Schröderhuis. Hierbij liet hij zich inspireren door kunstbeweging ‘De Stijl’. Overigens heeft hij de architectuur in nauwe samenwerking met de opdrachtgeefster – Truus Schröder-Schräder – ontwikkeld. Deze dame wilde hier wonen volgens het uitgangspunt ‘niet geleefd worden, maar leven’. Zo bevindt de woonkamer zich niet op de begane grond, maar op een verdieping. Dit gaf Truus Schröder-Schräder meer het gevoel van vrijheid. Verder zijn alle kamers – direct bij de oplevering – voorzien van een licht-, gas- en wateraansluiting. Handig toen de begane grond werd verhuurd aan studenten!
Het Rietveld Schröderhuis – gelegen vlakbij het Wilhelminapark in Utrecht – is in 2000 opgenomen op de UNESCO Werelderfgoedlijst. Na het overlijden van mevrouw Schröder is het Centraal Museum aangesteld als beheerder. Het museum verzorgt tentoonstellingen – waaronder een blijvende expositie van een aantal door Rietveld ontworpen meubels – en rondleidingen.
Ir. D.F. Woudagemaal – 1998
Begin 1900 werd Friesland geteisterd door extreme wateroverlast; grote delen van de provincie stonden onder water. In 1913 besloot men om een stoomgemaal vlakbij Lemmer neer te zetten. Deze opdracht – de bouw van het Ir. D.F. Woudagemaal – werd gegeven aan Ir. Dirk Frederik Wouda. Hij werkte als hoofdingenieur bij de Provinciale Waterstaat. Voor het berekenen van de waterbouwkundige installaties schakelde Wouda de hulp in van Ir. J.C. Dijxhoorn. In 1920 heeft Koningin Wilhelmina het Ir. W.F. Woudagemaal officieel voor geopend verklaard.
Anno 2014 doet dit gemaal – gebouwd volgens de stijl van de Amsterdamse School – nog altijd dienst binnen de Friese waterhuishouding. In 1998 is het Ir. D.F. Woudagemaal toegevoegd aan de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Net als een aantal andere monumenten uit deze lijst staat dit gemaal symbool voor de Nederlandse strijd tegen water. Verder is men onder de indruk van de afmetingen – én de stoomkracht – van het Ir. D.F. Woudagemaal.
Stelling van Amsterdam – 1996
De Stelling van Amsterdam bestaat uit welgeteld 64 forten en batterijen omgeven door een enorme hoeveelheid aan sluizen en dijken. Meer concreet betreft het een 135 kilometer lange verdedigingslinie. Het doel was om de stad Amsterdam te beschermen tegen water én indringers. De aanleg van de Stelling van Amsterdam nam 40 jaar tijd in beslag. Net voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog kon de Stelling in staat van verdediging worden gebracht. Overigens is hier – ook tijdens de Tweede Wereldoorlog – niet gevochten.
Sinds 1996 staat dit monument op de UNESCO Werelderfgoedlijst. Hiermee wordt de waarde – een vernuftig staaltje waterbouwkunde en logistiek – van de Stelling van Amsterdam onderstreept. Als je wilt kun je hier uitgebreid rondneuzen; het grootste deel van de Stelling is opengesteld voor het publiek. Naast het bezoeken van de forten kun je in deze omgeving uitgebreid wandelen en fietsen.
Koloniën van Weldadigheid
De Koloniën van Weldadigheid waren een reeks van zeven gebouwencomplexen, die vroeger deel uitmaakten van Nederlandse en Belgische binnenlandse koloniën. Deze complexen bevonden zich in de provincies Drenthe en Antwerpen, in het oude Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Deze complexen werden in 1818 opgericht door de Maatschappij van Weldadigheid, met als doel de bestrijding van de heersende armoede. Dit project was uniek in Europa en markeerde het begin van Nederland als een verzorgingsstaat.
Vier van deze koloniën werden in juli 2021 samen opgenomen in de UNESCO-Werelderfgoedlijst tijdens de 44e sessie van de Commissie voor het Werelderfgoed in Fuzhou. Deze koloniën zijn: Frederiksoord, Wilhelminaoord en Veenhuizen in Nederland en de kolonie in Wortel in België.