Oktoberfest. Het magische Duitse woord dat klinkt als het daverende gerol van tienduizend houten biervaten, rood aangelopen blaaskapellen op steroïden, en een losgeslagen in Lederhosen en Dirndls geklede meute op stoelen en tafels. Het grootste bier- en volksfeest ter wereld importeert sinds enkele jaren zijn bierpullen, bratwursten en brezels ook naar tientallen Nederlandse oktoberfeesten. Denk maar aan het Dutch Oktoberfest in de IJsselhallen Zwollen, Die Heise Bierfesten, de Brunssumse Oktoberfeesten, Het Foute Oktoberfest en Oktoberfeest Sittard.
Maar wat weet je eigenlijk over het oorspronkelijke Oktoberfest? Jaarlijks verzamelen meer dan 6 miljoen mensen in München. Wat ze daar precies uitspoken in die hoofdstad van de Duitse deelstaat Beieren? Buiten bijna 8 miljoen liter bier verzetten dan? Dan ontdek je in deze 10 weetjes over het Oktoberfest. ‘Prosit!’
Een uit de hand gelopen huwelijksfeest
Toen kroonprins Lodewijk I van Beieren op 12 oktober 1810 in het huwelijksbootje stapte met Theresia van Saksen-Hildburghausen gebeurde er iets dat de geschiedenis van het gerstenat voorgoed zou veranderen. Het aanstaande echtpaar besloot namelijk dat het gewone volkje ook wel iets leuks verdiende. Daarom organiseerden ze een hoop randanimatie op een groot veld naast de stadspoorten van München. De gelegenheidslocatie kreeg zelfs een speciale naam ter ere van het jonge bruidje. De ‘Theresienwiese’: de weide van Theresia. Klapstuk van het vijfdaagse publieke trouwfeest? De paardenrennen op 17 oktober 1810.
De inwoners van München waren uiteraard in hun nopjes met dit hele gebeuren. Het begin van de 19de eeuw was immers geen pretje. In een tijdperk getekend door vieze ziektes zoals de pokken en vervelende oorlogszuchtige Fransmannetjes zoals Napoleon was elk verzetje dan ook welkom. Daarom besloten ze deze leuke afleiding elk jaar opnieuw te vieren.
Aanvankelijk was er nog nergens bier te bespeuren. Maar dat zou gelukkig snel veranderen. Vanaf 1818 kreeg het lokaal ambachtelijk gebrouwen bier een prominente rol op het festival. Tegen het honderdste jubileum in 1910 vloeide er al 120.000 liter bier. Een indrukwekkend cijfer dat jaarlijks alleen maar zou toenemen. Als er tenminste geen oorlog, cholera, corona, hyperinflatie of andere wereldbedreigende ongein de boel verpest. In 2021 werd het volksfeest voor de 26ste en hopelijk laatste keer geannuleerd. In 2022 vindt eindelijk de 187ste editie van Oktoberfest plaats.
Wanneer vindt het Oktoberfest plaats?
FooTToo / Shutterstock.com
Wanneer is het Oktoberfest? In oktober, nogal wiedes toch? Had je gedacht. In de beginjaren vond het Beierse volksfeest inderdaad plaats in oktober. Tenslotte herdachten de inwoners van München jaarlijks het huwelijk van hun kroonprins Lodewijk I en zijn lieftallige Theresia. Maar toen het festival opzwol tot een folkloristisch bierbacchanaal van jewelste leek de maand september plots veel aantrekkelijker. Warmer weer, langer zon. Tel uit je winst.
Traditiegetrouw begint Oktoberfest nu op de derde zaterdag van september. De eerste zondag van oktober is het vervolgens uit met de pret. Tenzij die afsluitende zondag op 1 of 2 oktober valt. Dan wordt Oktoberfest een dagje of twee verlengd. Op 3 oktober vieren de Duitsers namelijk de ‘Tag der Deutschen Einheit’ – en de verjaardag van de Duitse hereniging in 1990 is natuurlijk een extra lange Oktoberfest waard, toch? Het feest telt dus 16 tot 18 dagen.
In 2022 loopt het Oktoberfest van zaterdag 17 september 2022 tot en met maandag 3 oktober 2022. Een editie met een extra dagje, helemaal ‘ein besonders erfolgreiches Oktoberfest’ dus!
Of beter gezegd: de ‘Wiesn’. De Münchenaren hebben het namelijk helemaal niet over Oktoberfest, maar ‘Wiesn’. Dat Beiers dialect verwijst naar de ‘Theresienwiese’. Je weet wel, dat gezapig groene veldje van Theresia waar het in 1810 allemaal begon. Vandaag beslaat Oktoberfest zo’n kloeke 105 hectaren van de inmiddels grotendeels geasfalteerde ‘Theresienwiese’.
Die großen Festzelte
De toegang tot het festivalterrein is gratis. Laat die auto maar wijselijk staan. Want het openbaar vervoer vanuit München zijn de talrijke kermisattracties, eetkraampjes en biergartens zo in handbereik. Wil je je helemaal onderdompelen in het Oktoberfest-gebeuren? Dan moet je natuurlijk in een van de 17 grote en 21 kleine tenten zien te geraken. Maar een plaatsje vinden in een van de legendarische tenten? Da’s andere koek.
De gigantische tenten worden immers gerund door de machtige eeuwenoude Münchense brouwerfamilies. Om een plaatsje te bemachtigen aan een van de felbegeerde biertafels moet je reserveren met klinkende munt. Hoe vroeger hoe beter. Reservaties in het voorjaar zijn een must. Een lange lokale Duitse arm hebben wil natuurlijk ook wel altijd wat helpen. Behoorlijk veel, ‘eigentlich’.
Hoe dan ook. In de tenten vindt de magie plaats. Denk niet aan een veredelde padvinderstent, maar exuberant versierde houten overdekte constructies. In 1913 schudden de knappe timmerlui al de 12.000 plaatsen tellende ‘Bräurosl’ uit hun mouw. Onmogelijk om ze allemaal te vermelden. Maar de ‘Schottenhamel-Festhalle’ verdient een extra woordje uitleg. Deze historische tent gaat terug tot 1867, toen het nog een veredeld houten barakje met 50 zitjes was. Vandaag duw je vlotjes 6.000 bezoekers in de ‘Schott’n’ .
Hier start sinds 1950 traditiegetrouw op de eerste festivalzaterdag om 12 uur ’s middags de hele dolle slemppartij. Nadat de 12 kanonnen salueren, slaat de ‘Oberbürgermeister’ van München met een ‘Schlägel’ en een ‘Zapfhahn’ het eerste biervat open begeleid van de iconische woorden “O’ zapft is!” (Beiers dialect voor “Het is getapt!”). Vervolgens start het pandemonium. Hoewel je geen druppeltje bier mag drinken voor de burgemeester het feest opent, verzamelen er al van ’s morgens vroeg bosjes mensen in deze ‘Festhalle’ om een glimp van het openingsritueel op te vangen.
Leuk weetje: de toen 17-jarige Albert Einstein kluste in 1896 mee bij de tentenopbouw. De gesnorde Nobelprijswinnaar hielp er zijn oom met de belichting. 10 jaar daarvoor deed elektriciteit haar intrede op het feestterrein.
Alleen maar lokaal bier uit München
Op Oktoberfest vloeit er bier. Verdomd veel bier. Zeg maar bijna 8 miljoen liter bier. Daarmee kan je drie Olympische zwembaden vullen. Maar de organisatoren gooien natuurlijk niet zomaar de eerste beste slappe lauwe pils in je glas. Bier is een zaak van staatsbelang in de Beierse hoofdstad. Kijk er gerust de Netflix-serie ‘Oktoberfest: Beer & Blood’ (2020) maar eens op na.
Oktoberfest serveert enkel bier dat binnen de stadsmuren van München gebrouwen is. Daarnaast moet het gerstenat minutieus de regels van het Beierse ‘Reinheitsgebot’ volgen. Dit zuiverheidsgebod gaat terug tot 1516. Het eist dat het vloeibare goud enkel uit gemout gerst, water en hop mag bestaan. Die malle middeleeuwers wisten toen natuurlijk nog niet wat gist was. Vandaag valt dit vierde ingrediënt natuurlijk wel onder deze strenge Beierse warenwet.
Zes grote brouwerfamilies uit München heersen dus over het heilige tapvocht. Hun illustere namen zijn: Augustiner-Bräu, Hacker-Pschorr-Bräu, Hofbräu-München, Löwenbräu, Paulaner en Spatenbräu. Speciaal voor Oktoberfest brouwen ze het zogenaamde ‘Märzen’, wat staat voor de maand maart waarin het bier gebrouwen wordt.
Met name Amerikaanse toeristen laten zich gemakkelijk in de luren leggen door deze exclusief voor het festival bestemde ‘lager’. Het Beierse lentebier is namelijk iets potiger dan ze gewend zijn. Naar gelang de brouwer heeft het een alcoholpercentage tussen 5,8% en 6,4%. Voor de gemiddelde trappistenliefhebber is dit natuurlijk kraantjeswater, maar een ongeoefende overmoedige Bud Light drinkende Amerikaan verandert al snel in ‘ein Bierleiche’.
Een beetje etiquette graag
Oktoberfest blijft in de eerste plaats een binnenlands treffen. Meer dan 80% van de bezoekers zijn Duitsers. En heel wat naburige Italianen trekken jaarlijks de grens over voor hun vaste vakantieritueel. Andere internationale bezoekers hebben het soms een beetje moeilijker met de gedragsregels. Zo kunnen ze verbaasd op kijken als ze piepjonge pubers zien klinken met kloeke bierpullen. In Duitsland mag je tenslotte al vanaf je zestien jaar bier hijsen. Onder toezicht van een volwassene mag je zelfs al op veertienjarige leeftijd aan het Märzenbier. En laat Oktoberfest nou de familie-uitstap bij uitstek zijn. ‘Ganz toll!’
Maar zelfs in de beste families moet je je een beetje aan de regels houden. Als je iets wil drinken in een van de fabuleuze historische feesttenten, moet je netjes aan een tafel zitten. Op de banken staan mag natuurlijk, op de tafels rondhossen niet.
Een beetje respect voor het personeel is ook wel zo aardig. Wel 13.000 personeelsleden zorgen dat de boel minstens zestien dagen blijft draaien. Geef je de serveerster meteen na je eerste biertje een mooie fooi? Dan zal je de rest van de dag alvast niet als een molenwiekende dolleman tevergeefs de aandacht moeten trekken voor een tweede drankje.
Vol of niet, de ‘Maßkrugen’ hebben een onweerstaanbare aantrekkingskracht. Jaarlijks moet de security zo’n 100.000 grijpgrage bezoekers duidelijk maken dat ze ook gewoon zo een leuke bierpul kunnen kópen in de souvenirshop.
De inflatie spaart werkelijk niets of niemand
Het bier wordt elk jaar duurder. En nog niet minnetjes ook. Het stadsbestuur van München eist wel een beetje transparantie van de organisatie. Daarom waarschuwt de officiële website je al maanden vooraf dat je voor je bezoek best even het geldpakhuis kraakt. Tijdens Oktoberfest 2022 kost een glas bier je € 12,60 tot € 13,80 – naar gelang de brouwer en tent. Dat is een messcherpe stijging van 15,77% sinds de laatste editie in 2019! Vergeet bovendien niet dat Oktoberfest in ouderwetse harde cash handelt.
Gelukkig maakt de centiliterinhoud ’t een en ander goed. Vergeet die fluitjes en vaasjes. Op Oktoberfest krijg je je bier in een literglas. Zo’n bierpul heet ‘ein Maßkrug’. Maar als je ‘Mass’ zegt weten ze ook wel wat je bedoelt. In den beginne waren dit nog échte stenen kruiken. Het jaar 1892 introduceerde de glazen bierpul op het festival, al bleven de stenen kleppers tot 1955 in gebruik.
Zo’n lege ‘Bierkrug’ weeg al vlotjes 1,3 kg. Toch trippelen de Oktoberfest-serveersters moeiteloos met wel 10 volle ‘Maßkrugen’ tussen honderden biertafels vol aangeschoten dronkaards. Indrukwekkend. Maar het kan nog altijd gekker. Het wereldrecord ‘Die meisten gefüllten Maßkrüge über 40 meter tragen’ staat sinds 3 september 2017 namelijk op naam van Oliver Strümpfel.
Traditionele Beierse klederdracht
Geen Oktoberfest zonder de bijbehorende oktoberfest kleding Lederhosen en Dirndls. Eind jaren 90 van de vorige eeuw leken de traditionele Beierse ‘Trachten’ nog een zeldzaam relict uit het verleden. Begin jaren 2000 kende de historische klederdracht een heuse revival. Vandaag laten ook buitenlandse toeristen zich maar al te graag een authentieke Beierse kloffie aanmeten. En ook op Nederlandse Oktoberfeesten kijkt niemand nog gek op van een beetje aangepaste feestkleding.
Mannen dragen uiteraard een Lederhosen met daarboven een wit of geruit overhemd. Met een aangepast hoofddeksel ben je helemaal het heertje. Voor de opkomst van synthetische klederdracht pakten mannen graag uit met hun traditionele wollen alpenhoeden. Het detail zat hem in de veer of plukjes geiten- of wilde zwijnen haar. Deze details kosten een aardige duit. Hoe groter je veer of plukjes, hoe meer aanzien de gefortuneerde helmboswuiver in kwestie genoot.
Vrouwen snoeren zich geheel vrijwillig in Dirndls. Deze driedelige damesoutfit bestaat uit een blouse, rok en schort. Maar opgelet! De dirndlstrik die het geheel afmaakt is cruciaal. Hij verklapt namelijk iets over je relatiestatus. Vrijgezellen vrouwen knopen hem links (‘ledig’). Een strik rechts vertelt dat je bezet (‘vergeben’) of getrouwd (‘verheiratet’) bent. Kinderen (‘kindl’) en maagden (‘jungfrau’) dragen hun strik in het midden, weduwen achteraan (‘verwitwet’).
Saillant detail: in 2007 verscheen Paris Hilton in een potsierlijke gouden blinkende Dirndl op Oktoberfest. De Amerikaanse celebrity wou er met veel tamtam haar ingeblikte schuimwijn promoten. Dat beviel de organisatie allerminst. De Hilton-erfgename is sindsdien levenslang gebannen van het feestterrein. Of zoals het hoofd van de toeristische dienst liet optekenen: “Kein Paris, kein Reklam für Wein, nur Bier saufen.”
Bratwurst < Gebraden kip
Tussen al dat bier zuipen door moet een mens natuurlijk op tijd en stond iets bikken. Je zou denken dat de Oktoberfestganger leeft op een streng dieet van pretzels en braadworsten, maar dat klopt niet helemaal. Hét onbetwiste succesgerecht is namelijk ‘Hendl’, gebraden kip. Het eerste kippenkraampje verscheen in 1881. Sindsdien geldt het geroosterd pluimvee als ultieme festival food. De festivalgangers schrokken elke jaar samen meer dan een half miljoen hele gebraden kippen op.
Een recordcijfer dat de naar schatting 150.000 geschranste Bratwursten natuurlijk flink het nakijken geeft. Andere succesrecepten zijn ‘Schweinshaxe’ (geroosterde varkensknokkels) en ‘Steckerlfisch’ (gefrituurde vis op een stokje).
Vegetariërs en vooral veganisten hebben minder geluk. Al zijn de ‘Käsespätzle’ (kaasnoedels) ‘Kartoffelpuffer’ en ‘Reiberdatschi’ (aardappelpannenkoeken) en ‘Sauerkraut’ (zuurkool) zeker ook niet te versmaden.
Een opvallend familievriendelijk festival
Al bij al is Oktoberfest een bijzonder familievriendelijk festival. Goed, vlak naast het standbeeld van Bavaria, de rijzige beschermvrouw die al sinds 1850 over het volksfeest waakt, vind je weliswaar een heuvel vol uitgetelde ‘Bierleichen’ en allerlei plasjes moeilijk definieerbare substanties die de lokale bevolking in een poëtische bui inspireerden tot de naam ‘Kotzhügel’. Maar los daarvan? Een hoogst gezellige boel ‘für groß und klein’.
Zo wordt er ’s nachts zelfs helemaal niet geboemeld op het feestterrein. Voor afterparty’s moet je in het stadscentrum van München zijn. Doorzakken op Oktoberfest kan namelijk enkel tussen 10u ’s morgens en half twaalf ’s avonds. Het laatste rondje gaat zelfs al om half elf ’s avonds in! In de weekends en op de Dag van de Duitse eenheid opent de boel weliswaar een uurtje vroeger.
Voor veel Duitsers is Oktoberfest in de eerste plaats een gezellige totaalbeleving van eten, drinken, kermisattracties, parades, traditionele blaasmuziek en nog veel andere alcoholvrije randanimatie. De oudste attractie, de variétéshow ‘Auf geht’s beim Schichtl’, gaat al mee van 1869. Pronkstuk is nog steeds de guillotine, die jaarlijks 400 (nep)onthoofdingen uitvoert.
Sinds 1979 is het ‘Willenborgs Riesenrad’ echter heer en meester over het kermisgedeelte. Er passen wel 400 mensen in de 40 gondels die je 50 meter hoog in het reuzenrad een prachtzicht over de ‘Theresienwiese’ en de oude binnenstad van München bieden.
Oempa, Deutsche rock und die Oide Wiesn
Geen Oktoberfest zonder muziek. Denk aan traditionele blaasmuziek oempaklassiekers, maar natuurlijk ook tijdloze Duitse pop- en rockhits als Spider Murphy Gangs ‘Skandal im Sperrbezirk’, Nena’s eveneens in de jaren 80 opgestegen ’99 Luftballons’ en het op een blauwe maandag nog door de Heideroosjes gecoverde ‘Marmor, Stein und Eisen bricht’ van Drafi Deutscher. De onbetwiste evergreen heet echter ‘Ein Prosit der Gemütlichkeit’. Een notoir en veelvuldig uitgevoerd vermeend lokaal dranklied dat oorspronkelijk overigens helemaal niet uit Beieren, maar de Oost-Duitse stad Chemnitz komt.
De laatste jaren sluipen er ook heel wat moderne internationale Engelstalige hits op de playlists. Sommige oudere Münchenaren worden daar een beetje weemoedig van. Maar niet getreurd. In 2010 kwam de organisatie met ‘die Oide Wiesn’ op de proppen. Dat was bedoeld als een nostalgische terugblik op het toen tweehonderdjarige Oktoberfest-bestaan.
Het aanvankelijke eenmalige extra stukje ouderwets Oktoberfest bleek echter zo’n succes, dat de ‘Oide Wiesn’ inmiddels gewoon deel uitmaakt van het festival. Een must, als je het échte 19de-eeuws Oktoberfest wil herbeleven. En uiteraard leggen gloedvolle koperblazers en traditionele akoestische folkinstrumenten daar de soundtrack van de drie feesttenten en authentieke kermis.
Dit artikel is geschreven door Matthias Van de Velde. Hij komt uit de verguisde carnavalsstad Aalst en studeerde Klassieke Geschiedenis en Europese Politiek aan UGent. Hij is nog steeds boos dat hij als 6-jarige dreumes niet mee mocht toen ‘Bram Stoker’s Dracula’ en ‘Jurassic Park’ in de bios draaide. Hij schrijft nooit een woord te veel, tenzij hij zich laat gaan.
