Toetanchamon – 10 Weetjes over de beroemdste Farao

Hij is waarschijnlijk een van de bekendste farao’s uit de Egyptische geschiedenis: farao Toetanchamon, ook wel ‘koning Toet’ of kortweg ‘Toet’ genoemd. Een grote rol heeft hij niet gespeeld in het oude Egypte. Hij was slechts negen jaar oud toen hij rond 1332 voor Christus de troon besteeg. Zijn regering duurde tien jaar. Hij stierf op de jonge leeftijd van negentien jaar. Toetanchamon heeft geen grote stempel gedrukt op de geschiedenis van Egypte, maar hij werd wereldberoemd door de ontdekking van zijn ongeschonden graf in 1922.

Wie was deze jonge farao, van wie de grafvondsten de grootste archeologische ontdekking waren van de twintigste eeuw? Lees hieronder meer over deze beroemde farao uit het oude Egypte.

10. Waren zijn ouders broer en zus?

Over de vader van Toetanchamon bestaat geen twijfel: dat was Achnaton, de farao die in Egypte een monotheïstische godsdienst invoerde en de stad Achetaton (het huidige Amarna) stichtte. Lange tijd was onduidelijk wie de moeder van koning Toet was. DNA-onderzoek uitgevoerd op de mummie in graf DK35, een koninklijk graf in de Vallei der Koningen, wees uit dat de vrouw in het graf waarschijnlijk de moeder was van Toet. De vrouw in graf DK35 wordt ook wel de ‘Younger Lady’ genoemd. Uit het DNA-onderzoek bleek bovendien dat de ouders van Toetanchamon genetisch zeer nauw verwant waren, waarschijnlijk broer en zus. ‘Inteelt’ was niet ongewoon in het oude Egypte, zeker niet in koninklijke kringen.

9. Een regering van slechts tien jaar

De vader van Toet, Achnaton, stierf rond het jaar 1336 voor Christus. Er is niet veel bekend over de eerste jaren na de dood van Achnaton. Waarschijnlijk kwamen er twee opeenvolgende farao’s korte tijd aan de macht. Toetanchamon, oorspronkelijk Toetanchaton genoemd, was een kind van negen jaar toen hij rond 1332 voor Christus op de Egyptische troon werd gezet. Toetanchamon stierf in het jaar 1323 voor Christus, toen hij slechts 19 jaar oud was. De farao was te jong en zijn regering duurde te kort om van grote invloed te zijn op de Egyptische geschiedenis. Eén beslissing van Toetanchamon was echter van heel grote betekenis: de terugkeer naar de verering van de oude Egyptische goden.

8. De oergod Amon terug in ere hersteld

Toetanchamons vader, Achnaton, voerde een drastische godsdiensthervorming door in Egypte. Om de grote macht van de hogepriesters te breken, besliste Achnaton dat er voortaan slechts één god aanbeden zou worden: Aton, de zonneschijf. Voordien vereerden de oude Egyptenaren verschillende goden, waarvan Amon de belangrijkste was. Amon stond gelijk met de ‘oergod’ in het oude Egypte.

Vermoedelijk werd de jonge koning Toet door zijn raadgevers en hogepriesters onder druk gezet om de verering van de oude Egyptische goden weer toe te laten, en dan vooral de aanbidding van oergod Amon. Dit verklaart waarom de farao op twaalfjarige leeftijd zijn naam veranderde van ‘Toetanchaton’ (‘het levende beeld van Aton’) naar ‘Toetanchamon’ (‘het levende beeld van Amon’). De tempels van de oude goden werden terug in gebruik genomen en de Amonpriesters mochten zich in de handen wrijven: zij hadden immers terug werk.

7. De twee dochters van Toetanchamon stierven jong

Nick Brundle / Shutterstock.com

Toetanchamon trouwde met zijn halfzus Anchesenaton, die samen met de farao haar naam veranderde in Anchesenamon. Zij was een dochter van Achnaton, de vader van Toetanchamon, en diens toenmalige vrouw Nefertiti. Anchesenamon was voordien al tweemaal getrouwd geweest. De eerste keer met haar eigen vader Achnaton, wat als ‘normaal’ werd beschouwd in het oude Egypte. Nadien huwde ze met de farao die Achnaton vermoedelijk opvolgde, namelijk Smenchkare. Tijdens haar derde huwelijk met Toetanchamon werd Anchesenamon tweemaal zwanger. Hun twee dochters stierven echter tijdens of vlak na de geboorte. Ze werden in de grafkamer van Toetanchamon bijgezet.

Jerzy Strzelecki/wikimedia

Na de dood van Toetanchamon huwde Anchesenamon voor de vierde keer. Ditmaal was het Eje, de farao die Toetanchamon opvolgde, met wie ze in het huwelijk trad. Eje was hoogstwaarschijnlijk de vader van koningin Nefertiti en de grootvader van Anchesenamon. Anchesenamon trouwde dus met vier opeenvolgende Egyptische farao’s, waaronder haar eigen vader, grootvader en halfbroer…

6. Toetanchamon had veel lichamelijke kwalen

De mummie van Toetanchamon, ontdekt door archeoloog Howard Carter in 1922, werd in de loop der jaren door verschillende wetenschappers grondig onderzocht.

Toetanchamon was tenger gebouwd en was slechts 1,68 meter lang. Zijn ruggengraat stond een beetje scheef en aan zijn rechtervoet ontbrak een teen. Toetanchamon had een overbeet: zijn boventanden staken voor zijn ondertanden uit.

De ergste lichamelijke afwijking was echter zijn misvormde linkervoet, waardoor hij waarschijnlijk met een wandelstok moest lopen. Mogelijk waren sommige lichamelijke afwijkingen het gevolg van incest in zijn familie. Uit onderzoek van de mummie bleek bovendien dat Toetanchamon aan malaria leed. Op zijn lichaam werd het DNA gevonden van parasieten, overgedragen door muggen, die malaria veroorzaken.

5. Discussie over de doodsoorzaak van koning Toet

Wellcome Collection gallery (2018-03-22)/ CC-BY-4.0

Het feit dat Toetanchamon op jonge leeftijd stierf, voedde de geruchten dat hij werd vermoord. In de jaren ’60 van de vorige eeuw werd zijn mummie onder een röntgenapparaat geschoven en werd zijn skelet van top tot teen doorgelicht. Er bleek een gat te zitten in zijn schedel, waardoor vele historici geloofden dat hij was gestorven door een klap op zijn achterhoofd. Recent onderzoek wees echter uit dat dit gat was ontstaan tijdens het mummificeren. In 2009 maakten wetenschappers een CT-scan van de mummie. Daaruit bleek dat Toet een geïnfecteerde wond had aan zijn linkerknie vlak voor zijn dood, mogelijk ontstaan door een val van een strijdwagen. Tegenwoordig neemt men aan dat de jonge farao is gestorven aan de complicaties van deze infectie, in combinatie met malaria.

4. De bekendste farao van het oude Egypte

Harry Burton/publiek domein

Toetanchamon heeft geen grote stempel gedrukt op de Egyptische geschiedenis. Hij was geen grote heerser zoals farao Ramses II en geen grote veroveraar zoals farao Toetmosis III. In onze moderne tijd, meer dan 3000 jaar na zijn dood, groeide hij echter uit tot een van de bekendste farao’s. Dat heeft alles te maken met de ontdekking van zijn ongeschonden graf in de Vallei der Koningen, in de buurt van de stad Luxor. De vondst van Toets grafkamer was de belangrijkste archeologische ontdekking van de twintigste eeuw.

Harry Burton/publiek domein

De Britse egyptoloog Howard Carter vond na langdurige opgravingen het graf van Toetanchamon op 4 november 1922. Het enorme aantal voorwerpen in de grafkamer, de sieraden en het gouden dodenmasker van de farao waren overweldigend. De ontdekking van het fabelachtige graf van deze nochtans vrij onbeduidende farao was meteen wereldnieuws. De naam van Toetanchamon raakte bekend over heel de wereld en er ontstond een enorme belangstelling voor de geschiedenis van het oude Egypte.

3. Het beroemde dodenmasker van Toetanchamon

De schatten uit Toets grafkamer werden door Howard Carter zorgvuldig geïnventariseerd. De grafvondsten zijn tegenwoordig te zien in het Egyptisch museum te Caïro. Tijdelijke exposities met grafobjecten van Toet lokken miljoenen bezoekers over heel de wereld. Dé grote blikvanger onder de grafvondsten in zonder twijfel het fameuze dodenmasker van Toet. Foto’s en posters van dit dodenmasker hangen in klaslokalen over heel de wereld. Het masker stelt het geïdealiseerde gelaat van de jonge farao voor, die de ‘nemes’ draagt: een gestreepte hoofddoek die tot op de borst valt. Bovenaan staan de koninklijke insignes: een cobra en een gier. Onder zijn kin draagt de koning een valse baard, het symbool van onsterfelijkheid. Dit elf kilogram zware gouden masker is vermoedelijk het best bekende artefact uit het oude Egypte.

2. De Toetmania-rage

De ontdekking van Toets graf in 1922 veroorzaakte een wereldwijde rage, die bekend werd als ‘Toetmania’. Vooral de Verenigde Staten raakten geobsedeerd door Toetanchamon. President Herbert Hoover noemde zijn herdershond ‘King Tut’. Egyptische symbolen en motieven werden gebruikt voor meubels, kledij, juwelen en zelfs in de architectuur. De beeltenis van Toet prijkte onder meer op sigarettenpakjes, koekjesdozen en drankverpakkingen. Egyptische mummies doken op in allerlei speelfilms. Toetanchamon bleef een grote aantrekkingskracht uitoefenen. In de periode 1977 tot 1979 werd een grote verzameling objecten uit het graf van Toet tijdelijk tentoongesteld in verschillende Amerikaanse steden. De tentoonstellingen veroorzaakten opnieuw een Toetmania-golf: niet minder dan 8 miljoen bezoekers wilden de schatten van de farao zien. Ook in recente jaren mochten Toetanchamon-exposities op een enorme belangstelling van het publiek rekenen. Koning Toet is hip in onze maatschappij.

1. De vloek van Toetanchamon

The Times/publiek domein

‘Wie de slaap van de farao verstoort, zal worden aangeraakt door de vleugels van de dood’. Die onheilspellende boodschap was te lezen aan de ingang van Toets grafkamer toen Howard Carter in 1922 het graf blootlegde. Moest die waarschuwing serieus genomen worden? Carter en zijn medewerkers haalden hun schouders op en gingen onverstoord door met het verkennen van de grafkamer en het openen van Toets sarcofaag. Volgens sommigen hadden ze dat beter niet gedaan, want in de jaren daarna stierven er verschillende personen die betrokken waren bij het openen van de grafkamer. De bekendste daarvan was Lord Carnarvon, een Engelse graaf die de expeditie van Carter bekostigde. Lord Carnarvon stierf onverwacht op 5 april 1923 aan een infectie veroorzaakt door een muggenbeet. Het was vooral zijn plotse dood die de geruchten over de ‘vloek van de farao’ aanwakkerde. De ontdekker van Toets graf, Howard Carter, stierf echter een volkomen natuurlijke dood op de leeftijd van 64 jaar. Dat was 17 jaar nadat hij de laatste rustplaats had gevonden van een jonge onbeduidende farao, die in onze moderne maatschappij zou uitgroeien tot een van de bekendste koningen uit het oude Egypte.