Wetenschappers hebben in vroegere tijden diverse theorieën gepresenteerd die, met de kennis van nu, volkomen absurd lijken. Deze concepten, die soms eeuwenlang werden aangehangen voordat ze werden weerlegd, tonen aan hoeveel vooruitgang we hebben geboekt in ons begrip van de wereld. Hieronder volgt een herzien van tien opvallende wetenschappelijke misvattingen.
1. Homunculus en Preformatieleer
De preformatieleer, met het idee van de homunculus, beweerde dat in elke spermacel een miniatuurversie van een mens zat, die op zijn beurt weer een nog kleinere versie in zich droeg, en zo verder. Deze theorie werd toegepast op alle levende wezens, niet alleen mensen. Het idee dat alle mensen sinds Adam in de eerste spermacel aanwezig waren, bood een gemakkelijke verklaring voor het concept van erfzonde. Verbazingwekkend genoeg geloofde men dat door menselijk sperma in de baarmoeder van een paard te plaatsen en dit met bloed te voeden, men een homunculus kon kweken zonder de betrokkenheid van een vrouw.
2. De planeet Vulcanus
De planeet Vulcanus werd bedacht om de onregelmatige baan van Mercurius te verklaren, die niet overeenkwam met de bestaande wiskundige modellen. Men dacht dat er een planeet moest zijn tussen de Zon en Mercurius die de baan van laatstgenoemde beïnvloedde. Deze theorie bleef overeind tot Einsteins relativiteitstheorie in 1915 de afwijkingen verklaarde, waarmee het idee van Vulcanus overbodig werd.
3. Alchemie
Eeuwenlang zochten alchemisten naar de Steen der Wijzen, een mythische substantie die eeuwig leven beloofde en gewone metalen in edelmetalen kon veranderen. Hoewel tegenwoordig beschouwd als een pseudowetenschap, heeft de studie van alchemie toch bijgedragen aan de ontwikkeling van de moderne wetenschap. Het roept de vraag op wat Newton had kunnen bereiken als hij minder tijd aan alchemie had besteed.
4. Humorisme
Volgens de theorie van het humorisme bestond het menselijk lichaam uit vier vloeistoffen: zwarte gal, gele gal, slijm en bloed. Een disbalans tussen deze vloeistoffen zou ziekte veroorzaken. Aderlaten, vaak met behulp van bloedzuigers, was een gangbare behandelmethode. Deze praktijk bleef tot in de 19e eeuw de standaard, totdat moderne medische inzichten het nut ervan in twijfel trokken.
5. Tabak als medicijn
Lange tijd werd tabak aangeprezen als remedie voor diverse kwalen, variërend van astma tot gewichtsverlies. Er werd zelfs beweerd dat roken tijdens de zwangerschap gunstig was omdat het zou leiden tot kleinere baby’s, wat de bevalling zou vergemakkelijken. Deze misvattingen hielden stand tot de schadelijke effecten van roken in de jaren ’60 algemeen erkend werden.
6. Straling is heilzaam
In het begin van de 20e eeuw heerste de overtuiging onder wetenschappers dat straling gezondheidsbevorderend was. Dit leidde tot de populariteit van radioactieve producten, variërend van radiumhoudend drinkwater tot tandpasta met radioactieve elementen, die alle werden gepromoot als gezondheidsbevorderend. Zelfs het baden in uraniumrijk zand werd aangeprezen als een behandeling voor diverse kwalen. Deze praktijken bleven bestaan tot de jaren ’50, ondanks de tragische gevolgen voor velen die aan straling werden blootgesteld, zoals de Radium Girls, die ernstige gezondheidsschade opliepen door het werken met radioactieve verf.
7. Kwik als geneesmiddel
Ondanks zijn extreme toxiciteit werd kwik in de vroege 20e eeuw gebruikt voor diverse medische doeleinden, waaronder als laxeermiddel en ontwormingsmiddel voor kinderen, en als bestanddeel in tandpoeders voor zuigelingen. Het vond ook toepassing in traditionele geneeswijzen voor een breed scala aan aandoeningen, van verstopping tot depressie. De meest beruchte toepassing van kwik was echter als behandeling voor syfilis, waarbij de hoge koorts veroorzaakt door kwikvergiftiging de ziekte bestreed, vaak ten koste van de geestelijke gezondheid en het leven van de patiënt.
8. Welteislehre
Voorgesteld door Hanns Hörbiger in 1912, beweerde de Welteislehre dat ijs de basis vormde van alle kosmische processen. Volgens deze theorie waren de maan, planeten en zelfs sterren gevormd uit ijs. Deze hypothese, gepresenteerd zonder enig wetenschappelijk bewijs, vond aanvankelijk weinig steun in de academische wereld, maar wist desondanks een publiek te vinden en werd zelfs omarmd door politieke bewegingen zoals het nazisme. Na de Tweede Wereldoorlog raakte deze theorie in de vergetelheid.
Flogistontheorie
De flogistontheorie was een 18e-eeuwse theorie die probeerde het proces van verbranding te verklaren. Volgens deze theorie bevatte elk brandbaar materiaal een stof genaamd flogiston, die vrijkwam tijdens het verbrandingsproces. Wanneer het materiaal volledig verbrand was, was al het flogiston vrijgekomen. Deze theorie werd uiteindelijk weerlegd door Antoine Lavoisier, die aantoonde dat verbranding het resultaat is van een chemische reactie met zuurstof, wat leidde tot de ontwikkeling van de moderne chemie.
10. Verloren continenten
Het geloof in verloren continenten zoals Atlantis, Lemurië en Mu was ooit een populaire wetenschappelijke hypothese om de verspreiding van vergelijkbare fossielen over verschillende continenten te verklaren. Deze theorieën suggereerden het bestaan van landbruggen die deze gebieden verbonden, welke later verdwenen door catastrofale gebeurtenissen of door de stijging van de zeespiegel tijdens de ijstijd. Deze ideeën werden uiteindelijk verlaten ten gunste van de theorie van continentale drift en plaattektoniek, die een plausibelere verklaring bieden voor de geografische distributie van fossielen en de beweging van continenten.
