Oorsprong van 10 grote stedennamen

Ooit afgevraagd waarom we Amsterdam zo noemen? Dat is misschien nogal een inkoppertje, het betekent duidelijk ‘dam aan de rivier de Amstel’. Rotterdam is de dam aan de Rotte. Makkelijk, logisch, simpel. Echter, enig idee waar het woord Amstel vandaan komt? Of waarom London niet gewoon Thames-bridge heet (immers, het heeft nogal wat bruggen over de Thames)?

Er zijn mensen die zich specialiseren in de studie van dit soort oorsprongen van woorden. Etymologen, noemen wij deze geleerden, en etymologie is hun vak. Etymologie kan op ieder woord of zinsdeel worden toegepast, maar persoonsnamen, plaatsnamen en andere geografische aanwijzingen hebben altijd veel aandacht gekregen. Veelal omdat plaatsnamen ons vaak historische informatie kunnen geven. Er is nu echt geen doorwaadbare plaats meer in Utrecht, maar de naam duidt aan dat dit vroeger wel zo was. Middelburg heeft geen burcht meer, maar vroeger wel. Heereveen, tja, er zal een rijke heer hebben gewoond, die al dat veen wel zag zitten!

Voor ons zijn de meeste Nederlandse plaatsnamen wel te herleiden tot kleinere woorden, hoewel sommige namen gemakkelijker zijn, zoals Amsterdam, dan andere, neem bijvoorbeeld Breda, hierover zijn etymologen het nog altijd niet eens. Maar buitenlandse steden en plaatsnamen zijn vaak moeilijker voor hen die des land’s taal niet beheersen. Hieronder vind je tien grote steden en de uitleg bij hun naam.

London

In de introductie kwam deze stad al aan de orde, maar wat betekent de naam nu precies? Er is geen consensus onder etymologen, wat betreft deze stad, er zijn over de jaren heen enorm veel theorieën geopperd. De meeste zijn inmiddels al weer verworpen, maar een handvol verklaringen vecht nog altijd om het gelijk te krijgen. London, werd gesticht door de Romeinen toen zij de Britse eilanden van Germaanse stammen inpikten. Zij gebruikten verschillende termen, onder andere Londin, Lundin, Londinium en Londino.

De oudste ons bekende etymoloog die zich over het probleem van de betekenis van de naam boog was Geoffrey van Monmouth. Hij schreef het eerste echte geschiedenisboek van Engeland, in circa 1136, en in dit boek legt hij uit dat de naam van London waarschijnlijk afstamt van koning Lud. Koning Lud was een zogenoemde ‘legendarische koning’, wat betekent dat we historisch niet zeker weten of hij heeft bestaan, maar dat hij wel in historische literatuur genoemd wordt. Lud zou de stad hebben veroverd en haar een andere naam hebben gegeven, Kaerlud. Deze naam zou geleidelijk vervormd worden tot London. Echter, Geoffrey was, hoewel hij een enorme bron van historische kennis levert aan hedendaagse historici, niet altijd even accuraat met zijn plaatsnamen en hun oorsprong. We kijken daarom ook even naar andere verklaringen.

William Camden, een historicus en antiek-verzamelaar die rond 1600 leefde, dacht dat de term afstamde van een verhaspeling van ‘lhwn – town’. lhwn is Brythonisch (een verzamelnaam voor drie Keltische talen, Het Welsch, Cornisch en Bretons) en het betekent bosje, of klein stukje bosschage. Town, betekent stad, dus stad bij het bosje.

Enkele Britse Israëli beweren dat de Angelsaksen, die in de 5e en 6e eeuw na christus naar Engeland migreerden en daar grotendeels de oudere Keltische bevolking en cultuur vervingen, hun nederzetting bij London ‘lan-dan’ noemden. De Angelsaksen, volgens deze Israëli, behoorden tot een van de stammen van Israël, genaamd ‘stam van Dan’. ‘lan-dan’ betekent in het Hebreeuws dan verblijfplaats van Dan.

In de 18e en 19e eeuw kwamen er meer speculaties naar boven. London zou onder andere de ‘poel van de Thames’ zijn, het ‘maan kasteel’, ‘schip kasteel’, of ‘tempel van Diana’. De eerste echte wetenschappelijke verklaring, echter, kwam pas in 1951, van Giovanni Alessio. Hij stelde voor dat het woord afstamde van het Ligurisch, een taal die gesproken werd in grote delen van Frankrijk en Italië voor de Romeinen de lakens kwamen uitdelen. Lond zou van modder afkomen, volgens hem. Er zijn nog andere verklaringen, maar we laten het hier even bij. Op naar de volgende stad, op naar het vaste land.

Lees ook de Top 10 Bezienswaardigheden in Londen

[criteo]

Brussel

Nu de zetel van de Europese Unie, en het middelpunt van politieke activiteiten in heel Europa, de naam Brussel stamt waarschijnlijk af van het Oud Nederlands. Broeksel zou de oorspronkelijke naam zijn geweest, en dat is een samenvoeging van het woord Broek-, en -sel. Een broek was toentertijd echter geen kledingstuk, maar een soort van moeras. Omdat Nederland een land van water is, hebben wij altijd een hoop namen gehad voor moerassen (moeras, moer, broek, drasland, veen, zomp, kwel…). Waar Brussel nu ligt, was waarschijnlijk eerst een kwel, een gebied langs een rivier waar water regelmatig door de grond opwelt, en dus altijd ‘moerassig’ is. Broeksel is dus een plaatsje in het moeras. Officieel werd Brussel gesticht in 979, maar toen woonden er al eeuwen mensen in Broeksel. In 695 werd het al genoemd in een brief van Bisschop Vindicianus, als ‘Brosella’, en we weten dat er in 580 een kerk werd gesticht op een eiland in de Senne aldaar.

Hoe je het ook wendt of keert, of je er nu een –s achter zet, zoals de Engelsen doen, of sjiek doet met x’en (de Fransen maken er Bruxelles van), het blijft vrij zeker dat Brussel gewoon betekent: ‘huis in het moeras’.

Top 10 Bezienswaardigheden in Brussel

Moskou

Na zoveel nattigheid zoeken we het droge op. Landinwaarts, achter Polen, Duitsland, Hongarije en zo voort, ligt Rusland, met als hoofdstad Moskou. Moskou is net als Amsterdam vernoemd naar de rivier de Moskva. Maar Moskva, wat betekent dat dan? Een theorie beweert dat het van het Oud Fins komt, en in dat geval betekent het woord ‘troebel’ of ‘donker’. Een tweede theorie gaat echter ervan uit dat de stam van het woord in het Mordvinisch ligt, en in dat geval betekent de ‘beer-rivier’. Een derde alternatief is een oorsprong in het Mongolisch. Het zou van het woord ‘mushka’ kunnen afstammen, en dat betekent verward, of verstrikt.

Alle drie de theorieën klinken waarschijnlijk. Zo is de rivier behoorlijk troebel, maar dit komt voornamelijk door de industrie die haar rotzooi in het water dumpt. Of de rivier altijd zo troebel was? Ze ligt ook in een gebied waar oorspronkelijk beren voorkwamen, maar oorspronkelijk kwamen beren in heel Europa voor, dus waarom zou deze stad er speciaal naar vernoemd worden? Tot slot, de rivierdelta is behoorlijk verward even buiten Moskou, maar hoewel de Mongolen Rusland meerdere malen hebben veroverd, is er geen directe reden om te geloven dat de oorspronkelijke bewoners zomaar klakkeloos de Mongolische plaatsnamen zouden overnemen. Het blijft een raadsel…

New York

Als je goed opgelet hebt tijdens geschiedenisles (en de juiste boeken had) heb je onthouden dat New York ooit van ons Nederlanders is geweest. Nieuw Amsterdam noemden wij het, maar het werd veroverd in een oorlog tussen de Nederlanden en Engeland. De Engelsen noemden het toen New York, maar de Nederlanders heroverden (in 1673) hun stekje aan de Hudson rivier en dachten dat een nieuwe naam wellicht de Engelsen zou verwarren. Ze noemden het daarom Nieuw Oranje, maar gaven het toch terug aan de Engelsen een jaar later, toen de oorlog met verdragen werd afgesloten. New York dus.

Het is waarschijnlijk wel duidelijk dat New York betekent ‘ het nieuwe York’. We hoeven dus alleen nog maar York te ontcijferen. York is een Stad in Engeland, en werd eerder in haar bestaan Eboracum genoemd. Dit is Keltisch en betekende taxusboom landgoed of misschien ‘veld van Eboras’. Vermoedelijk groeiden er veel taxusbomen… Na de komst van de Germaanse Angelsaksen (rond de 7e eeuw na Christus) werd de stad herdoopt tot Eoforwic. De term kwam niet uit de lucht vallen, het komt van het Germaanse woord eburaz, en dat betekent everzwijn. Wic betekent ‘plaats’, en eofor-wic betekent dus plek met de everzwijnen. Dit werd geleidelijk verkort tot York. De Vikingen hielpen hierbij, zij kregen geen vat op het woord Eoforwic, en maakten er daarom Jorvik van, wat gemakkelijk te versimpelen is tot York. In het verleden is het ook wel Yarke genoemd, en Yourke, maar het heette York toen de Engelsen bedachten dat er vast ruimte was voor een tweede ‘nieuwe’ versie in Amerika.

Top 10 Bezienswaardigheden in New York

Boedapest

Boedapest, de hoofdstad van Hongarije en ooit de hoofdstad van het enorme Habsburgse rijk. Het is daarbij momenteel de grootste stad in Oost-Europa en een van de grootste in heel Europa. Maar eigenlijk is het niet een enkele stad, maar twee. Boeda of in de Hongaarse spelling Buda en Pest. Hoewel de exacte betekenis van de woorden onduidelijk is, zijn er, zoals altijd, wel degelijk speculaties en theorieën.

Buda zou bijvoorbeeld afstammen van de naam Bleda. Bleda was de stichter van de stad, de broer van Attila de Hun, die na de veroveringen bleef hangen aan de Donau, en daar een stad oprichtte met zijn naam. Het kan echter ook zo zijn dat Buda komt van een Slavisch woord ‘voda’. Dat betekent water, en het is een directe vertaling van de Latijnse naam (Aquincum) voor de nederzetting die de Romeinen in de buurt hadden gesticht.

Pest aan de andere kant (letterlijk, aan de andere kant van de Donau) kan komen van het Slavsiche woord ‘peshchera’, wat grot betekent, of ‘pech’, wat oven betekent. Beide klinken waarschijnlijk, want het gebied stond bekent om haar grotten die als kalkovens fungeerden.

Top 10 Bezienswaardigheden in Boedapest

Sydney

Deze Australische stad (let op, niet de hoofdstad, zoals veel mensen denken, dat is immers Canberra en betekent ‘ontmoetingsplek’), is gesticht in 1788 door de Britse vertegenwoordiger van Binnenlandse Zaken, de eerste burggraaf van Sydney. Thomas Tonshend’s familienaam was Sidney en dat betekent nogal letterlijk ‘bewoner van goed-bewaterd land’. Het is een samenstelling van twee Oud Engelse woorden, ‘sid’ (zijde) en ‘ieg’ dat, net als het hedendaagse Noorse ‘oy’ eiland betekent. De zijde van het eiland was doorgaans goed bewatert, vandaar Sidney.

Vancouver

In 1791 landde de Spaniaard José María Narváez met zijn schip in Point Grey, een kleine kaap even ten zuiden van waar nu Vancouver ligt. Een jaar later werd hij vergezeld door een Engelse kapitein, genaamd George Vancouver (bingo). Zowel Britse als Spaanse verkenners voeren rond in de omgeving, maar het was uiteindelijk George die als eerste het gebied van nu hartje Vancouver bereikte, net voor de Spanjaarden. George noemde de plek Noon Breakfast Point, oftewel middag ontbijt plek. Dat noemen we tegenwoordig ook wel Brunch.

Een zeer frequent bezochte saloon in nu downtown Vancouver werd gesticht door John Deighton, die ook wel bekend stond als Gassy Jack, omdat hij nogal een prater was. Zijn saloon en de nederzetting die zich eromheen begon te ontwikkelen kreeg daarom al snel de bijnaam ‘gassy town’ en later Gastown. Zulke vulgaire taal werd echter gecorrigeerd toen de groeiende stad de officiële naam Granville kreeg, naar de Lord Granville, de Kolonie Secretaris van de tijd. Voor de meeste mensen bleef de stad echter Gastown.

Omdat het klaarblijkelijk moeilijk bleek de lokale bevolking te leren Granville te zeggen in plaats van Gastown, besloot in 1871 William van Horne dat de naam Vancouver toch beter zou zijn. Dit was daarnaast ook handiger voor handelspartners uit Toronto en Montreal, die geen flauw idee hadden van Granville noch Gastown, maar wel wisten waar Vancouver Island was. Zodoende, Vancouver.

De familienaam Vancouver komt overigens van een verhaspeling van de Nederlandse plaatsnaam Coevorden. Dat op zijn beurt betekent weer ‘plaats waar de koeien de rivier kunnen oversteken (een voort is een oversteekplaats in een rivier). Een familie van Coevorden nam de naam ‘van Coevorden’ aan en dit werd geleidelijk aan Vancouver. George zelf echter was in en in Brits, zijn familie zal decennia eerder van Coevorden zijn gekomen, George zelf kwam van Engeland.

Lima

Lima; het is geen ranja of limonade drankje, maar de hoofdstad en tevens grootste stad van Peru (en een klein gehucht in Zweden, overigens). Het werd door haar oorspronkelijke bewoners Itchyma genoemd, maar werd al snel veel bekender om zijn beroemde orakel, genaamd Limaq. Limaq betekent ‘prater’ in het Quechua, de taal van de lokale bevolking. De Spanjaarden, getraind in dergelijke praktijken, wisten dit orakel effectief te verwijderen en er een kerk voor in de plaats te zetten, maar de naam Limaq bleef desondanks voortbestaan onder de lokale indianen.

De meeste etymologen geloven dat Lima een verbastering is van Limaq, omdat de Spaanse taal nu eenmaal geen woorden erkent die eindigen op een q. Echter, officieel werd de stad gesticht onder de naam Ciudad de los Reyes (de Stad van de Koningen). Echter. wie wil nu die hele sliert aan woorden gebruiken, als Lima voldoet. De oudste nog bestaande kaarten waar de stad op staat genoteerd schrijven allemaal beide namen op, hetgeen aangeeft dat vanaf het absolute begin van de stad beide namen al in gebruik waren.

Madrid

Madrid heeft tot verdeling gezorgd in de rangen der etymologen. Meerdere theorieën zijn in de omloop wat betreft haar oorsprong en betekenis. De legendarische verklaring voor de naam gaat als volgt: Madrid werd gesticht door Ocno Bianor, de zoon van koning Tyrrhenius van Toscane. Hij werd ook wel Metragirta genoemd, en dat werd geleidelijk aan tot Madrid vervormd.

Andere etymologen, echter, beweredn dat de oorspronkelijke naam van de stad niet Mdrid, maar Ursaria was, Latijns voor het land van beren (er waren veel beren in de bossen rondom de stad). Die beren, naast de aardbei boom (genaamd Madrono in het Spaans) zijn nog altijd de symbolen die te vinden zijn op het embleem van de stad.

De oudste bron van de naam is ‘Magerit’, de naam van een forst aan de Manzanares rivier uit de 9e eeuw na Christus. Het betekent ‘plaats met voldoende water’, iets wat te verwachten is naast een rivier, maar wellicht bijzonder was in het droge gebied waar Madrid gelokaliseerd is. Met een beetje gepuzzel is uit deze naam een Keltische oorsprong te halen. Het zou een samenvoegsel kunnen zijn van ‘voort’ en ‘beren’ of ‘vlakte’.

De meeste etymologen, echter, denken dat de oorsprong van het woord komt van de Romeinse nederzetting die in de 2e eeuw na Christus aan de Manzanares rivier werd gevormd. De naam hiervan was Matrice, en dat refereert aan de rivier die de nederzetting doorkruist (wat zeer waarschijnlijk is als er een voort was in de rivier).

Toen de Islamitische verovering Arabiers bracht, veranderde de naam naar Mayrit, afstammend van het Arabishe Mayra, dat bomen of ‘gever van leven’ betekent. Het laatste deel -it is Ibero-Romeins voor ‘plaats’. Vanuit dit woord, dat overigens nog steeds gebruikt word door sommige bewoners van Madrid, kwam men op ‘Matrit’. De laatste stap is niet moeilijk…

Top 10 Bezienswaardigheden in Madrid

Peking

foto: Jakub Hałun/Wikicommons

De hoofdstad van China, heeft over 20 miljoen inwoners en is de op één na grootste stad in China (Shanghai staat op nummer 1). De Chinezen zelf noemen de stad Běijīng of pinyin, en de stad is al sinds de 11e eeuw voor Christus omringt door een heuse stadsmuur. Haar naam echter, betekent niet veel meer dan ‘Noordelijke hoofdstad’. Pinyin is de Westerse schrijfwijze van de twee Chinese karakters die apart ‘noord’ en ‘hoofdstad’ betekenen en samen dus de noordelijke hoofdstad. Deze naam werd gekozen om te benadrukken dat Beijing een andere stad was dan Nanjing, de zuidelijke hoofdstad, gedurende de Ming dynastie in 1403. Beijing is de Westerse uitspraak voor de karakters Pinyin, hoewel Peking, zoals wij Nederlanders de stad noemen, de eerdere Westerse term voor de stad is. Peking vertegenwoordigt echter meer het accent van de meer zuiderlijke havensteden, waarmee West Europa haar handel startte. Zij spraken namelijk de term voor hoofdstad niet uit als ‘jing’ maar als ‘kjaeng’. Dat werd al snel ‘king’ voor Europeanen, en zodoende de voledige stad Pe-king.

Overigens is Beijing een plaatsnaam die simpelweg geldt voor de hoofdstad van dat moment. Beijing heeft zodoende vaak voor andere steden gestaan. Zo zijn onder andere de steden Linzhang, Zhenjiang, Taiyuan Kaifeng allemaal ooit in het verleden ‘bejing’ geweest.

Tot slot

Het is ontzettend interessant om te weten waarom iets heet zoals het heet, al is het maar omdat het een leuk verhaal is om aan anderen te vertellen. Helaas is dit alweer het einde van dit lijstje, want we kunnen maar zoveel kwijt op een pagina. De wereld is bezaaid met steden en plaatsnamen en het is onmogelijk om van alle plekken de oorspronkelijke betekenis te achterhalen, maar je moet ergens beginnen, en dit lijstje is een leuke start. Als uitsmijter geven we nog even een paar grappige plaatsnamen.

In Nederland hebben we dorpjes met de naam Poepershoek, Raar, Amerika, Goor, Moskou en Muggenbeet.

In Noorwegen ligt een stadje genaamd Hell en een ander dorp genaamd Oma, Worm ligt in Duitsland, Jeuk in België, Comfort in Texas, en Au in Oostenrijk. Hell is oud Noors voor overhang, of klif, hoewel als je een l vergeet, hel dus, dan heb je het in het oud Noors wel degelijk over hun onderwereld. Worms komt niet van het beestje, maar van het Latijnse Vormatia, en waarom Jeuk Jeuk is, dat weet niemand. Maar wat betreft plaatsnamen zijn de Belgen wel sterren. Bijvoorbeeld, als je wil verhuizen naar het buitenland, dan kan dat, in België. Daar licht het gehucht Buitenland, even voorbij Bornem.

En ook leuk, 25 vieze plaatsnamen in de wereld (denk “Poo”, “Titz”, “Sany Balls”, “Fucking” en nog veel meer).

[adsenseo]