Wanneer de winterwinden beginnen te waaien en de sneeuwvlokken zachtjes naar beneden dwarrelen, is het tijd om je warmste kersttrui uit de kast te halen. Maar terwijl je jezelf behaaglijk inpakt in die kleurrijke trui, versierd met rendieren, sneeuwvlokken of misschien zelfs een knipperende neus van Rudolph, heb je je ooit afgevraagd hoe andere culturen de feestdagen vieren?
Over de hele wereld hebben mensen hun eigen unieke en soms verrassende kersttradities, compleet met fascinerende personages die verder gaan dan de bekende Kerstman en zijn elfen. Van de angstaanjagende Krampus in de besneeuwde Alpen tot de vrolijke Befana die door de Italiaanse nachten vliegt, elk van deze figuren brengt een eigen smaak en verhaal met zich mee.
Dus, terwijl je geniet van de warmte van je foute kersttrui, laten we samen een reis maken rond de wereld om enkele van de meest unieke en boeiende feestelijke personages te ontdekken die de kersttijd nog magischer maken.
Krampus – Oostenrijkse kerstdemon die stoute kinderen straft
Krampus is een fascinerend en ietwat angstaanjagend figuur in de kersttradities van Oostenrijk, Beieren, Kroatië, Slovenië en Noord-Italië.
Deze beestachtige demon is in feite het tegenovergestelde van de vrolijke en gulle Sint-Nicolaas. Terwijl Sint-Nicolaas cadeaus brengt voor de brave kinderen, is Krampus er om de stoute kinderen te straffen.
Zijn oorsprong is verweven met oude Germaanse folklore en hij wordt vaak afgebeeld als een harige, gehoornde figuur met een lange, puntige tong en scherpe klauwen.
Krampusnacht, gevierd op 5 december, is een avond waarop jonge mannen zich verkleden als Krampus en door de straten trekken, soms met kettingen rinkelend en stokken zwaaiend, om een oude traditie na te bootsen die bedoeld is om de wintergeesten te verdrijven. Deze traditie is zo populair dat het zelfs tot Krampuslopen heeft geleid, waarbij groepen Krampussen door de straten paraderen, vaak vergezeld van Sint-Nicolaas.
Pelzmärtel – Streng doch rechtvaardig
Pelzmärtel, ook wel bekend als Belsnickel, is een interessant personage uit de folklore van de Duitse en Pennsylvania Dutch-regio’s. Deze eenzame, mysterieuze figuur is zowel angstaanjagend als bemoedigend. Hij verschijnt in de weken voor Kerstmis, gekleed in versleten, donkere kleding en soms met een masker om zijn gezicht te verbergen. Belsnickel controleert of kinderen zich het hele jaar door goed hebben gedragen.
Belsnickel’s aanwezigheid is bedoeld om kinderen te herinneren aan het belang van goed gedrag, en zijn figuur is in de loop der jaren geëvolueerd van een angstaanjagende boeman tot een meer vaderlijke, maar nog steeds strenge figuur.
Père Fouettard – de straffende metgezel van Sint-Nicolaas.
Père Fouettard, ook bekend als “zweepvader”, is een enigszins duister personage in de Franse kersttraditie. Zijn oorsprong is omgeven door legendes, waarvan de meest bekende hem beschrijft als een kwaadaardige slager die drie jongens ontvoerde en vermoordde. Volgens de legende ontdekte Sint-Nicolaas de misdaad en wekte de jongens weer tot leven. Als straf werd Père Fouettard gedwongen om Sint-Nicolaas te vergezellen en te helpen bij het uitdelen van cadeaus. Echter, in tegenstelling tot de goedhartige Sint-Nicolaas, is de rol van Père Fouettard om stoute kinderen te straffen.
Hij draagt traditioneel een donkere mantel en een lange baard, en zwaait met een roede of zweep. Zijn aanwezigheid dient als een waarschuwing voor kinderen om goed gedrag te vertonen, en hij is een vast onderdeel van de Sint-Nicolaasvieringen in Oost-Frankrijk en sommige delen van België en Zwitserland.
Gryla IJslandse oger die stoute kinderen zoekt tijdens Kerstmis
Gryla is een angstaanjagende figuur in de IJslandse folklore, vooral bekend om haar rol in de kersttradities. Deze oger, die in de bergen woont, daalt elk jaar af naar de bewoonde wereld om stoute kinderen te straffen. Gryla werd oorspronkelijk afgeschilderd als een monsterlijke figuur die kinderen opat, maar in de loop der tijd is haar imago verzacht. Tegenwoordig wordt ze meer gezien als een plaaggeest dan als een echt gevaar.
Gryla is ook de moeder van de Yule Lads, een groep van 13 ondeugende broers die elk hun eigen unieke streken uithalen in de aanloop naar Kerstmis. Elk van deze broers heeft een naam die zijn specifieke ondeugd of gewoonte beschrijft, zoals “Door Slammer” die deuren dichtslaat of “Sausage Swiper” die worsten steelt. Deze personages voegen een speels en uniek element toe aan de IJslandse kerstviering.
Ded Moroz – Slavische ‘Grootvader Vorst’, brenger van nieuwjaarsgeschenken
Ded Moroz, of “Grootvader Vorst”, is een centraal figuur in de winterfeesten van Slavische landen zoals Rusland, Oekraïne en Wit-Rusland. Deze versie van de Kerstman heeft enkele unieke kenmerken die hem onderscheiden van zijn westerse tegenhanger. Ded Moroz draagt een lange, vaak blauwe of rode, bontmantel en een bijpassende muts, en in plaats van rendieren gebruikt hij een trojka, een traditionele Russische slee getrokken door drie paarden. Hij wordt vaak vergezeld door Snegurochka, de Sneeuwmeid, die zijn kleindochter of helper is.
Ded Moroz levert cadeaus persoonlijk af tijdens nieuwjaarsvieringen, in plaats van ze stiekem onder de kerstboom te leggen. Zijn figuur heeft een interessante geschiedenis, vooral tijdens de Sovjetperiode, toen hij tijdelijk werd verbannen als onderdeel van een bredere afwijzing van religieuze en burgerlijke feestdagen, maar later werd hersteld als een symbool van het nieuwjaarsfeest.
Befana – Italiaanse heks die snoep of kolen brengt aan kinderen
Befana is een uniek en charmant personage uit de Italiaanse folklore, vooral bekend vanwege haar rol in de Epifanie-vieringen op 5 januari. Deze oude, vriendelijke heks vliegt op haar bezemsteel door de lucht en bezoekt de huizen van kinderen om cadeaus achter te laten. Volgens de legende was Befana te druk met haar huishoudelijke taken om de drie wijzen te volgen naar de geboorteplaats van Jezus. Toen ze zich realiseerde wat ze had gemist, begon ze cadeaus te brengen aan de kinderen van Italië in de hoop dat een van hen het Christuskind zou zijn.
Befana wordt vaak afgebeeld als een glimlachende oude vrouw, gekleed in een versleten shawl en bedekt met roet van haar tochten door de schoorstenen. Ze brengt snoep en cadeautjes voor de brave kinderen en kolen voor de stoute.
Olentzero – Baskische kerstman, een vrolijke kolenbrander die cadeaus brengt
Olentzero is een fascinerend figuur in de Baskische kersttraditie. Deze vrolijke, royaal gebouwde man, gekleed in traditionele Baskische klederdracht, is een kolenbrander of boer die op kerstavond naar de dorpen komt om cadeaus te brengen. Zijn oorsprong ligt in oude heidense vieringen van de winterzonnewende, maar hij is in de loop der tijd geëvolueerd tot een kerstfiguur vergelijkbaar met de Kerstman.
Olentzero staat bekend om zijn liefde voor eten en drinken en wordt vaak afgebeeld met een pijp en een glas wijn. In sommige verhalen is hij een reus, in andere een menselijke figuur. Op kerstavond trekken mensen in Baskische steden en dorpen vaak de straat op met een afbeelding van Olentzero, zingend en feestvierend.
Kallikantzaros – Griekse demonen die rond Kerstmis chaos veroorzaken
Volgens de Griekse legendes leven de Kallikantzaroi gedurende het grootste deel van het jaar ondergronds, waar ze proberen de wereldboom om te zagen, een boom die de aarde ondersteunt. Wanneer Kerstmis nadert, worden ze afgeleid en komen ze aan de oppervlakte. Dit gebeurt meestal tijdens de twaalf dagen van Kerstmis, van 25 december tot 6 januari, een periode die in Griekenland bekend staat als de “Dode Dagen”.
De Kallikantzaroi worden vaak beschreven als kleine, lelijke, zwarte wezens, half mens, half dier, met lange zwarte haren, rode ogen, geiten- of ezelspoten, en lange tongen. Ze zijn berucht om hun streken en het veroorzaken van chaos. Ze sluipen huizen binnen door schoorstenen of sleutelgaten en houden ervan om meubels te vernielen, voedsel te bederven, en over het algemeen overlast te veroorzaken.
Er zijn verschillende gebruiken om zich te beschermen tegen de Kallikantzaroi. Een veelvoorkomende methode is het verbranden van een Yule log, bekend als de “Christoxyla”, gedurende de hele twaalf dagen van Kerstmis om ze af te schrikken. Sommige mensen hangen ook knoflook of een kruis aan hun deur, of sprenkelen wijwater rond hun huis.
Interessant is dat de Kallikantzaroi, ondanks hun kwaadaardige streken, niet als volledig slecht worden beschouwd. Ze zijn eerder ondeugende wezens, wiens acties meer irritant dan gevaarlijk zijn.
Jólakötturinn – IJslandse Kerstkat die mensen zonder nieuwe kleren ‘eet’.
Jólakötturinn, de IJslandse Kerstkat, is een uniek en enigszins angstaanjagend personage uit de IJslandse folklore. Deze gigantische, bloeddorstige kat is een huisdier van Gryla en haar Yule Lads. Volgens de traditie eet Jólakötturinn mensen die geen nieuwe kleren hebben ontvangen voor Kerstmis. Deze traditie is vermoedelijk ontstaan als een stimulans voor werknemers om hard te werken, met de belofte van nieuwe kleding als beloning voor hun inspanningen.
Tió de Nadal – Catalaanse ‘poepende boomstam’ die cadeautjes ‘produceert’
Tió de Nadal, ook bekend als “Caga Tió” of “poepende boomstam”, is een van de meest eigenzinnige en amusante kersttradities uit Catalonië. Deze traditie begint op 8 december, op het Feest van de Onbevlekte Ontvangenis, wanneer Catalaanse gezinnen een kleine, holle boomstam in huis halen, compleet met een vrolijk gezicht en een klein dekentje om hem ‘warm’ te houden. Kinderen voeden de Tió de Nadal elke avond met lekkernijen en zorgen ervoor dat hij bedekt is met een deken.
Op kerstavond of kerstdag wordt de Tió de Nadal dan ‘aangemoedigd’ om cadeautjes ‘uit te poepen’. Kinderen slaan de boomstam met stokken terwijl ze traditionele liedjes zingen, waarna de Tió kleine cadeautjes, snoep, noten en gedroogd fruit ‘produceert’. Wanneer de Tió een ui of knoflook ‘uitpoept’, is dat het teken dat alle cadeautjes zijn gegeven.
