10 Christelijke Feesten waar iedereen profijt van heeft

Het is ieder jaar in December weer raak: de kersthype raakt het land, en daarmee eigenlijk bijna de hele wereld. Overal vindt je kerstman-mutsen, kerstballen voor in de boom, en zelfs hele kerstbomen, van plastic of echt! De tijd van kribbes, stalletjes, kerstliedjes en grootse familie-diners is aangebroken. En tijdens Pasen is de hectiek al niet veel minder, hoewel de chocolade Kerstmannen veranderen in paashazen en chocolade eieren. Het is allemaal erg prachtig, die versiering, en lekker, die zoetigheden, maar wat is de reden dat (nagenoeg) de hele wereld in een chaos vervalt om al deze dingen te kopen, op te hangen, of op te eten? Waarom viert bijna de hele wereld Kerst, Pasen en welke andere festiviteiten hebben we nog meer overgenomen van de Christenen?

Het is geen wonder dat het Christelijk geloof een groot aantal feesten heeft. Immers, ze zijn al ruim 2.000 jaar bezig met hun uitbreiding, en een van de manieren om tradities in stand te houden, is door jaarlijkse feesten van belangrijke gebeurtenissen te maken. Mensen hebben een sterk geheugen als het gaat om feesten! Zo sterk, zelfs, dat we de feesten vaak onthouden, maar de gedachte erachter soms vergeten. Zo ook met een hoop Christelijke feesten, die tegenwoordig zelfs door niet-gelovigen nog fervent gevierd worden, zonder de Christelijke gedachte erachter.

In deze lijst zijn we dus benieuwd naar Christelijke feesten die niet alleen meer door Christenen, maar door bijna de hele wereld, gevierd worden. We willen benadrukken dat het om ‘bijna’ de hele wereld gaat. Er zijn altijd mensen die het anders doen. Of willen doen. Het kan nogal moeilijk zijn om iets ‘niet’ te vieren als iedereen om je heen het wel doet. Neem nou kerst. Wellicht wil je Kerst zelf (misschien ben je atheïst) niet vieren. Maar in je familie zijn er misschien nogal wat gelovers, en die zouden je zo graag tijdens kerst zien. Tja, wat doe je dan? Dan ga je mee met de feestvreugde, toch?

Welke feesten heeft de Christelijke religie te bieden, zowel aan Christenen als aan anderen? Een opsomming, en een kleine exploratie van het idee achter het feest!

10. Drie Koningen

Goed, het is niet het meest spectaculaire feest ooit gevierd in Nederland, maar de feestdag Driekoningen is wel enorm wijd verspreid over de hele wereld. Driekoningen, ook wel ‘Epifanie’ of ‘de openbaring van de Heer’ genoemd, wordt op 6 januari gevierd en het is de dag waarop men herdenkt dat de drie Wijzen uit het Oosten de opgaande ster zagen die hen op het pad zette om het kindeke Jezus te zoeken. Het zou ook de doopdag van Jezus zijn. Epifanie betekent manifestatie, of opmerkelijke verschijning, en het is Jesus’ fysieke ‘openbaring’ aan de rest van de wereld die gevierd wordt.

De eerste bron die Drie Koningen vermeldt als feest komt uit 361 (na Christus, uiteraard). Toen al werd het op de 6e van januari gevierd. Hoewel de exacte aard van het ‘gevierde’ een beetje onduidelijk is (het kan gaan om het bezoek van de Wijzen, die de blootstelling van Christus aan de niet-Joodse gemeenschap symboliseert, of de doop van Christus in de rivier de Jordaan), Driekoningen is een feest dat zowel door de Griekse Orthodoxe als de Rooms Katholieke Kerk wordt gevierd. Het grootste verschil ligt inderdaad in wat er precies wordt gevierd. Duidelijk aan de naam ‘Driekoningen’ te zien is het voor Nederlanders, die veel meer Rooms Katholiek dan Grieks Orthodox zijn, een feest rondom de Drie Wijzen uit het Oosten. In het Oosten gaat het juist weer meer om Jezus’ doop. Maar het idee achter beide varianten is identiek, of het nu om Jezus’ doop gaat, of het bezoek van Wijze heren; het is de manifestatie van Jezus aan de rest van de wereld.

In Nederland gaan kinderen de straat op. Verkleedt als ‘Wijzen uit het Oosten’ gaan zij gekroond langs de deuren met lampioenen en liedjes. Als beloning horen ze geld of snoep te krijgen. Overigens hebben de lampioenen niets met christendom te maken, dit is een overblijfsel van de oude heidense gewoonte om vuur en licht te gebruiken om de kwaadaardige winter-geesten te verjagen. Ook snoepgeven heeft zo zijn oorsprong in het heidense geloof dat offer-geven helpt de goden in een goed humeur te stemmen. In vroegere tijden probeerde men, in plaats van de heidense feesten te verbieden, ze zo veel mogelijk te absorberen in de Christelijke gedachtengoed. Het is namelijk niet gemakkelijk om mensen te laten stoppen met het vieren van een feest! Het is echter relatief gemakkelijk om een bestaand feest om te toveren tot een ander feest! Helaas, in de loop der jaren wordt Driekoningen minder en minder gevierd. De meeste mensen zijn totaal uitgepuft na al dat Kerst en Oud en Nieuw gevier.

9. Andreasnacht

Deze feestdag wordt eigenlijk nauwelijks tot niet gevierd in Nederland, maar toch is het een wijd verspreidde feestdag, elders. Met name Schotland viert deze dag uitbundig, het is dan ook de officiële nationale dag van Schotland. Sint Andreas (Andrew) is namelijk de beschermheilige van Schotland. Het is tevens de beschermheilige van Griekenland, Roemenië, Rusland, Oekraïne, en Saint Andrew te Barbados. Afijn, Sint Andreas heeft het er maar druk mee.

In grote delen van Europa wil het volksgeloof dat de nacht vóór Andreasdag een nacht is die uitstekend geschikt is voor magie. Maar niet zomaar magie, nee, dit was dé nacht om er achter te komen voor vrouwen welke man geschikt voor haar was, of om die man aan haar te binden. Een leuke traditie is het gieten van gesmolten ijzer in water. Aan de hand van het gestolde ijzer kon men vervolgens voorspellen wie de toekomstige man van de dame in kwestie zou worden. In Tsjechië en Slowakije verpakten jonge dames soms in hun koekjes briefjes met namen van potentiele kandidaten. De naam in het koekje dat als eerste boven de olie zou komen drijven, dat moest de ware Jakob zijn.

Maar in Schotland is het feest het grootst. Hier is het namelijk een officiële vrije dag en heel het land viert dit met allerlei activiteiten voor jong en oud. In de Schotse hoofdstad Edinburgh worden de festiviteiten zelfs uitgerekt over een hele week.

8. Goede Vrijdag

De datum van Goede Vrijdag verschilt per jaar, maar het is altijd dé vrijdag voor Pasen. Het is officieel de belangrijkste feestdag voor Christenen (hoewel kerst uitbundiger gevierd lijkt te worden). Het is de dag die herinnert hoe Jezus zijn leven gaf om alle mensen te vergeven, vandaar dat het de ‘goede’ Vrijdag is. Aan de andere kant, het is ook de dag dat Jezus aan het kruis genageld werd, dus of het voor hem zo’n goede dag was, is natuurlijk maar de vraag. Het is ook wel de ‘Heilige’ Vrijdag genoemd, de ‘Grote Vrijdag’ en ‘Zwarte Vrijdag’. Met name die laatste lijkt voor de hand liggend, in contrast met de dag ervoor, namelijk ‘Witte Donderdag’.
Het is, vanwege de Christelijke achtergrond van veel landen, op vele plekken een publieke vrije dag. Overigens vieren protestanten Goede Vrijdag nauwelijks. Een beperkte dienst wordt gehouden ter nagedachtenis aan de gebeurtenissen, maar niets uitbundigs.

7. Mardi Gras

Wellicht zijn wij Nederlanders te nuchter voor al dat gefeest, maar hoe dan ook, Mardi Gras, ook wel Vette Dinsdag genoemd, is een officiële feestdag van het Christelijk geloof. Het is de dag vóór Aswoensdag, en veel Nederlanders kennen het fenomeen beter onder de naam ‘Vastenavond’. De vastentijd, waarin strenge dieet voorschriften beperken wat men kan en mag eten, begint de dag erna, op Aswoensdag.
De ratio achter vasten is natuurlijk het opofferen van geneugten des levens voor het geloof. Maar er is ook een praktische kant aan vasten, vooral in die specifieke periode van het jaar. Vroeger namelijk, was men veel meer afhankelijk dan tegenwoordig van de productie van landbouwproducten. Alle voorraad uit het voorgaande jaar waren aangebroken en bijna geheel opgepeuzeld tijdens de strenge wintermaanden en de feest-maaltijden in december. De voorraad was tegen de tijd dat het februari was (rond de tijd van Mardi Gras) aardig leeg aan het raken en dus was het helemaal geen slecht idee om even wat minder te eten. Tot de lente begint, natuurlijk. Want met Pasen, als de kippen weer veel eieren beginnen te leggen en konijntjes beginnen te jongen (goh, dat is toevallig, dat zijn de twee iconen van Pasen…) dan eindigt de vastentijd weer!
Die praktische kant doet overigens niet af van de religieuze intentie van het vasten. Veel mensen, zowel vroeger als nu, zouden wel degelijk gewoon kunnen dooreten, zonder te hoeven vasten. Het idee erachter is dus nog altijd dat wat telt. Het idee, of simpelweg de traditie. Of, nog een derde alternatief, het feit dat iedereen om je heen het doet. Waarom niet gewoon meedoen? Ten slotte, een maand lang geen suiker en snoep en vettigheid eten is zeker tegenwoordig niet ongezond!

Nog even als laatste noot: ja, dit is ook waar de uitbundigheid van Carnaval op gebaseerd is. Dit, en het heidense ritueel van de boze geesten van de winter verjagen met lawaai en enge maskers.

6. Sint Patrick’s dag

Zoals de Schotten Sint Andreus hebben, zo hebben de Ieren Sint Patrick. En niet alleen de Ieren. Het komt waarschijnlijk wel door de grote instroom aan Ierse immigranten naar de Verenigde Staten, maar Sint Patricks dag is ook in de USA een groot feest. Zoals veel succesvolle feesten houdt ook dit feest grote hoeveelheden alcoholconsumptie in, klavertjes drie alom (het symbool van Ierland), soms zelfs verkledingspartijen, en meestal ook onverstaanbaar slechte imitaties van het Ierse accent. Dat wil zeggen, tenzij je in Ierland zelf bent, dan is het Ierse accent meestal wél goed. Nog steeds onverstaanbaar, echter. Opmerkelijk is dat zowel de Rooms Katholieke, de Griekse Orthodoxe, de Angilicaanse én de Lutheraanse kerk allemaal deze feestdag erkennen.

Men viert de dag op de 17e Maart. De gevierde heilige is Sint Patrick, en hij zou tussen 385 en 461 geleefd hebben. Hij woonde in Romeins Engeland maar werd door Ieren ontvoerd op 16 jarige leeftijd. In een droom vertelde God hem te ontsnappen en naar de kust te rennen, waar een boot op hem zou wachten om hem terug te brengen naar Engeland. Het plannetje lukte, en Patrick ging snel het klooster in om de Kerkleer tot zich te nemen. In het jaar 432 voelde hij zich uiteindelijk toch geroepen om, als bisschop ditmaal, terug te keren naar Ierland, en de barbaren daar te bekeren. Hij introduceerde ook het bekendste symbool van Ierland: het klavertje drie. Deze gebruikte hij namelijk om de Ieren uit te leggen hoe de drie-eenheid in het Katholicisme werkte.

5. Valentijnsdag

Op 14 februari vieren we een van de meest gecommercialiseerde feestdagen ter wereld. Sint Valentinus, waar we erg weinig van weten, was ooit een Bisschop die martelaar werd in de vroege dagen van het Katholicisme. Het feest zelf werd pas in 496 na Christus voor het eerst gevierd, en pas in de Middeleeuwen werd het feest gekoppeld aan liefde. Valentinus zou, zo wil het verhaal, stiekem soldaten hebben geholpen te trouwen, terwijl ze dat niet mochten. Zodoende is hij gekoppeld aan de liefde.

Zowel de Lutheraanse als de Rooms Katholieke kerk erkennen en vieren Valentijnsdag. Ook de Griekse Orthodoxe kerk erkent de dag, maar niet de datum. Zij vieren het in Juli pas.

4. Pasen

Pasen, dat wil zeggen de eerste Paasdag (zondag na Goede Vrijdag) en tweede Paasdag (maandag na Goede Vrijdag) is de periode na de vastentijd waarin Christenen de herrijzing van Jezus uit zijn graf herdenken. Het is een uitbundig feest van eten en drinken, omdat het zo’n blijde geschiedenis is. Immers, Jezus teruggekeerd, dat was toch wel wat!

In de Rooms Katholieke kerk begint het feest met een extravagante mis met bloemen over heel het altaar en waarbij alle tierlantijntjes die normaliter in de bergkast opgeborgen liggen, opgehangen en neergezet worden. Ook al ben je geen gelovige, dan nog ben je ongetwijfeld in de verleiding gebracht om een chocolade eitje te eten, als die wordt aangeboden. En ze worden aangeboden. Kilo’s maar dan ook kilo’s chocolade eieren, paashazen en andere cacao-bedekte voorwerpen worden tijdens deze periode in de supermarkt verkocht.

De datum van Pasen is overigens niet vast, het is ieder jaar en andere datum. Het is wel ieder jaar de zondag en maandag. Hoe werkt dit? Welnu, het wordt ieder jaar vastgesteld op basis van de maanstand. Het is de eerste zondag na de volle maan na 21 Maart (het voorjaars equinox). Afhankelijk van de maan, dus, kan Pasen vallen tussen 22 Maart en 25 April.

3. Halloween

Als men Valentijnsdag gecommercialiseerd mag noemen, dan is Halloween dat zeer zeker ook! Het vieren van dit feest is niet echt traditie in Nederland, maar in Amerika wordt het al decennia lang gevierd op de 31ste Oktober. Het woord is een verbastering van All Hallows Eve (Allerheiligen Avond), ofwel de avond vóór Allerheiligen, op 1 November. All Hallows Eve kan je, als je het heel snel en slordig uitspreekt, verbuigen tot Hallow – e’en (de apostrof staat voor de ingeslikte ‘v’) en zo is het woord Halloween ontstaan.

Stiekem zijn er veel mensen die geloven dat Halloween oorspronkelijk gebaseerd is op het Keltische oogstfeest. 1 november was namelijk het begin van het nieuwe jaar voor de oude Kelten. Immers, de oogst was binnen, dus logischerwijs was het jaar ten einde. Sommige andere mensen houden strak vol dat het feest enkel Christelijke oorsprong heeft. Wie er gelijk heeft, doet er eigenlijk niet toe, het feest heeft tegenwoordig weinig religieus karakter meer, of het nou Keltische religie of Christelijke religie is.

Kinderen gaan, verkleed als enge beesten of wezens, langs de huizen om snoep te verzamelen. De ratio hierachter is niet geheel duidelijk, maar de strekking, gratis snoep krijgen, is nog altijd erg populair bij de jongelui. Een mooi voorbeeld van selectief geheugen, we onthouden het feest, maar niet de redenen erachter. Maar wie heeft redenen nodig, anders dan snoep krijgen en rare pakjes aantrekken?

2. Kerst

Merkwaardig, kerst op twee? Ik wil wedden dat je had gezworen dat deze op nummer één zou komen. Maar wacht even, de échte nummer één wordt zo duidelijk.

Eerst even kerst. Iedereen kent het fenomeen wel en daarom hoeven we er niet diep op in te gaan. Tijdens kerst vieren Christenen de geboorte van Jezus Christus. Ook vóórdat het Christendom naar West Europa kwam vierden we al een soort van kerst, rond de 21ste december, als de dagen op hun kortst zijn. De Katholieke kerk heeft handig gebruik gemaakt van die toevallige samenval van festiviteiten om het feest van de heidenen niet zozeer te onderdrukken, alswel te assimileren en veranderen. Het is altijd enorm moeilijk om mensen hun feestdagen af te pakken, maar vrij gemakkelijk om ze gewoon te laten doorvieren, maar dan onder een andere naam. Zo ook Kerst.

De twee vrije dagen tijdens Kerst zijn bijna universeel vrij, zo wijd verspreid is het gebruik van Kerstmis. Alleen sommige Noord Afrikaanse en Midden Aziatische landen erkennen het niet als officiële feestdag. Bijna overal elders ter wereld krijg je vrij op de 25ste en 26ste december.

Overigens is de keuze van die datum vrij ad hoc; geschiedkundigen weten niet zeker welke datum (noch exact welk jaar) Jezus geboren is. Tegen de vierde eeuw na Christus, echter, had de groeiende Kerk besloten dat het 25 december moest zijn geweest, en die datum hebben ze gehandhaafd. Als er verschillen zijn in de data tegenwoordig, dan ligt dat aan het feit dat sommige landen de Gregoriaanse kalender gebruiken, en anderen de Juliaanse kalender. Tegenwoordig betekent dit een verschil van ruim 13 dagen!

1. Zondag

Tja… het klinkt als een beetje een sof, maar de zondag is een dag die voor bijna iedereen vrij is, en die we aan de Christenen te danken hebben. Of liever gezegd, aan het geloof dat God zelf op de 7e dag een rustdag nam!
Merkwaardig echter, is dat oorspronkelijk de rustdag zaterdag was. Christenen hebben echter besloten ze zondag tot rustdag te dopen, omdat dat ook de dag was dat Jezus herrees. Het was, vonden de kerkleiders van weleer, veel logischer als die herrijzing samenhing met de rustdag van God, en zodoende werd het een en ander gesynchroniseerd.

Zodoende moest iedere goede Christen zijn werk neerleggen op de Zondag. Uitzondering werd gemaakt voor agrariërs, want het weer houdt zich nu eenmaal niet aan Goddelijke regels, en een boer is zo afhankelijk van weersomstandigheden, dat hij soms niet één dagje kan wachten met oogsten of zaaien. Dus iedereen verplicht rusten, behalve boeren! Tja, er zijn ergere dingen op de wereld, dan een verplicht dagje vrij nemen…

Er zijn nog een groot aantal andere Christelijke feestdagen die we hier niet genoemd hebben. Ten eerste omdat het slechts een top 10 is, en er dus niet meer ruimte is voor méér. Ten tweede, omdat we geloven dat dit lijstje de meest verspreidde Christelijke feesten bevat in de wereld. Wellicht zijn andere feesten groter op sommige plekken, maar ook minder bekend in de rest van de wereld. Neem nou Sinterklaas, een (oorspronkelijk) Christelijk feest, maar het staat niet in de lijst. Waarom niet? Alleen Nederlanders en Belgen vieren het! Hoewel wij het wel erg uitbundig vieren, is het dus niet ‘verspreid’ genoeg voor deze lijst. De feesten van Sint Patrick en Andreas, aan de andere kant, zijn wel wijd verspreid, mede doordat het gevierd wordt door Schotse en Ierse diaspora over de hele wereld! En zondag… tja, IEDEREEN viert zondag…