10 Weetjes over de Dwergplaneet Pluto

Vroeger moesten we op school leren dat ons zonnestelsel 9 planeten telde. De eerste, het dichtst bij de zon, was Mercurius; de laatste planeet in het rijtje was Pluto. Tegenwoordig hoeven schoolkinderen nog maar 8 namen van planeten uit het hoofd te kennen. Pluto werd immers in 2006 ‘gedegradeerd’ van planeet tot dwergplaneet. Waarom? In 2006 stelde de International Astronomical Union dat een planeet voortaan moest voldoen aan drie voorwaarden: bolvormig zijn (OK voor Pluto), een baan om een ster beschrijven (OK voor Pluto) en bovendien de omgeving van zijn baan ‘schoonvegen’ van andere objecten (niet OK voor Pluto). Pluto voldeed niet aan de laatste eis en werd prompt ingedeeld bij de dwergplaneten. Dit maakt Pluto echter niet minder interessant voor astronomen. In 2015 bereikte ruimtesonde New Horizons de dwergplaneet en maakte gedetailleerde foto’s van dit verre hemellichaam. Hieronder een lijstje van 10 verrassende weetjes over Pluto.

Pluto werd minstens 12 keer gezien vóór 1930

Clyde Tombaugh van de Amerikaanse sterrenwacht Lowell (in Flagstaff, Verenigde Staten) was de astronoom die in 1930 Pluto officieel ontdekte. De huidige dwergplaneet werd toen nog als een volwaardige planeet van ons zonnestelsel beschouwd. Na de bekendmaking van deze ontdekking doken andere astronomen in hun archieven. Er werden meer dan een dozijn oude opnamen gevonden waarop Pluto te zien was, maar geen enkele van de astronomen had het object als een planeet (nu: dwergplaneet) herkend. De naam ‘Pluto’ werd bedacht door de toen 11-jarige Venetia Burney uit Oxford. Zij stelde voor dat het nieuw ontdekte hemellichaam de naam van de Romeinse god van de onderwereld zou krijgen.

Een klein hemellichaam

Vóór zijn ‘degradatie’ werd Pluto beschouwd als de kleinste planeet van ons zonnestelsel. Als ‘dwergplaneet’ voelt Pluto zich ongetwijfeld beter thuis bij zijn soortgenoot Eris, die zich nog verder van de zon bevindt en bijna even groot is. De diameter van Pluto bedraagt 2370 kilometer, ongeveer 1/5de van de diameter van de aarde en 2/3 van de diameter van onze maan. De zwaartekracht op Pluto is gelijk aan 1/20ste van de zwaartekracht op aarde.

Pluto beschreef sinds zijn ontdekking nog geen volledige baan om de zon

Pluto bevindt zich ver van de zon: gemiddeld 40 keer verder dan de aarde. De dwergplaneet doet er heel lang over om rond de zon te cirkelen: maar liefst 247,68 aardse jaren. In de 89 jaar dat we van het bestaan van Pluto afweten, heeft de dwergplaneet nog lang niet één volledige baan om de zon beschreven. Het is lang wachten op je verjaardag als je op Pluto woont….

Pluto heeft een atmosfeer

Kleine hemellichamen zijn wegens hun geringe zwaartekracht meestal niet in staat om een atmosfeer op te bouwen. New Horizons toonde echter aan dat Pluto wel degelijk een atmosfeer bezit. Een tijdelijke atmosfeer weliswaar, die vrijwel volledig uit stikstof bestaat. Pluto beschrijft een sterk elliptische baan om de zon. Als de dwergplaneet zich dichter bij de zon bevindt, verdampt er ijs aan het oppervlak en ontstaat er een ijle ‘tijdelijke’ atmosfeer. Wanneer Pluto zich verder van de zon beweegt, verdwijnt grotendeels de atmosfeer.

Vijf manen cirkelen rond Pluto

Het is verbazingwekkend dat een dwergplaneet als Pluto toch 5 manen bezit. De reden hiervoor is dat Pluto zich aan de rand van de zogenaamde Kuipergordel bevindt. Dit is een gebied in de buitenste regionen van ons zonnestelsel, met miljarden ijzige rotsblokken en stukken puin. Een aantal van deze objecten zijn rond Pluto blijven zweven en vormen dus manen. De grootste maan, Charon, is half zo groot als Pluto, en vormt samen met Pluto een soort dubbele dwergplaneet. De kleinste maan, Hydra, is slechts 8 kilometer in doorsnede en bezit eerder de kenmerken van een grote asteroïde. De overige 3 manen heten Styx, Nix en Kerberos.

Pluto en Charon: dubbele dwergplaneten

Tomruen/wikipedia

De massa van Pluto’s maan Charon is ongeveer 1/8 van deze van Pluto. Dat is zwaar genoeg om een grote invloed op Pluto uit te oefenen. Pluto en Charon draaien rond een gemeenschappelijk zwaartepunt, wat bijvoorbeeld ook het geval is bij dubbelsterren. Daarom worden Pluto en Charon door sommige astronomen beschouwd als een systeem van dubbele dwergplaneten.

Een hartvormige figuur op het oppervlak

De ruimtesonde New Horizons maakte schitterende foto’s van het oppervlak van de dwergplaneet. Het grootste gedeelte van Pluto is bedekt met een dikke laag methaanijs. Er is een gebied dat ‘hartvormig’ is en duidelijk veel meer licht weerkaatst dan de rest van het oppervlak. Dit gebied noemt men onofficieel de ‘Tombaugh region’. In deze hartvormige figuur treft men vooral koolmonoxide-ijs (CO) aan. Het is overigens verschrikkelijk koud op het oppervlak van Pluto: -225 graden Celsius, een van de koudste oppervlakken in ons zonnestelsel.

Pluto kruist de baan van Neptunus

De baan van Pluto om de zon is allesbehalve cirkelvormig. Pluto beschrijft een sterk elliptische baan en kruist de baan van planeet Neptunus. De dwergplaneet roteert daarbij traag om zijn as: een dag op Pluto duurt 6,4 aardse dagen. Tijdens zijn tocht om de zon (die 248 jaar duurt) staat Pluto gedurende een periode van 20 jaar dichter bij de zon dan Neptunus. Dit gebeurde de laatste maal in de periode 1979 – 1999. In die periode konden astronomen Pluto in de beste omstandigheden vanop aarde waarnemen en bestuderen. De observaties van de ruimtesonde New Horizons in 2015 brachten echter de meeste informatie over Pluto aan het licht.

Het is lichter op Pluto dan je zou verwachten

Hoewel Pluto veel verder verwijderd is van de zon dan de aarde, is het op de dwergplaneet toch niet zo donker als je zou verwachten. Op de ‘middag’, wanneer de blootstelling aan zonlicht maximaal is, is het licht genoeg op Pluto om een boek te lezen. De temperatuur van minder dan -200 graden moet je er wel bijnemen…

Hoge bergen en een jong oppervlak

Observaties van New Horizons toonden aan dat sommige delen van het oppervlak van Pluto nog geen 100 miljoen jaar oud zijn. In die delen zijn er heel weinig kraters van meteorietinslagen te zien. Er komen bergen voor die reiken tot bijna 3500 meter. Mogelijk vinden er nog steeds geologische processen plaats die deze gebieden vormen en voortdurend veranderen. Wetenschappers bestuderen nog altijd de enorme hoeveelheid data die New Horizons naar de aarde heeft gestuurd. Pluto heeft nog niet al zijn geheimen prijsgegeven…

Leuk lijstje over de weetjes van Pluto? We hebben leuke weetjes verzameld van alle planeten in ons zonnestelsel!