10 Weetjes over onze buurplaneet Venus

Venus: een buurplaneet van de aarde, die in de tweede baan om de zon cirkelt. Het is niet bepaald een pretje om op Venus te staan. Dat ondervonden de onbemande ruimtetuigen die sinds 1961 naar Venus werden gestuurd. Lang hielden deze ruimtesondes het niet vol op het helse oppervlak van de planeet. De temperatuur loopt er op tot gemiddeld 460 graden Celsius, de druk is er 92 keer zo hoog als op aarde en de atmosfeer bestaat voor 96 procent uit koolstofdioxide (CO2). Een planeet die een schoolvoorbeeld kan zijn van een uit de hand gelopen broeikaseffect. Wat er op Venus plaatsvindt, zou uiteindelijk ook op aarde kunnen gebeuren als we onbekommerd broeikasgassen in onze atmosfeer blijven sturen. Hieronder 10 interessante weetjes over Venus, de planeet genoemd naar de Romeinse godin van schoonheid en liefde.

Geen aantrekkelijke planeet

Al rond 1600 voor Christus wisten de Babyloniërs van het bestaan van Venus af. De Maya’s gebruikten de observaties van de planeet om een heel nauwkeurige kalender op te stellen. Het is niet zo moeilijk om Venus waar te nemen. Venus is een helder hemellichaam, dat er mooi en aantrekkelijk uitziet aan de nachtelijke hemel. Dat is waarschijnlijk de reden waarom de planeet de naam kreeg van de Romeinse godin van schoonheid en liefde. Niet bepaald een toepasselijke naam echter, als je weet hoe het eraan toegaat op deze helse planeet.
In werkelijkheid is Venus helemaal geen aantrekkelijke planeet. Venus ziet er vanaf de aarde zo helder uit wegens het enorm dikke wolkendek dat het oppervlak van Venus omhult en vrijwel alle zonlicht weerkaatst. De waarnemingen van onbemande ruimtesondes tonen aan dat er op de planeet extreme temperaturen en drukken heersen, en dat de atmosfeer van Venus ronduit giftig is.

Venus is geen ster

Brocken Inaglory/wikipedia

Omwille van haar heldere verschijning aan de sterrenhemel werd lange tijd gedacht dat Venus een ster was. Venus is het gemakkelijkst waar te nemen net voor zonsopgang en vlak na zonsondergang. De planeet werd gezien als een ‘ochtendster’ of als een ‘avondster’. De Griekse wiskundige Pythagoras ontdekte dat deze ochtendster en avondster in feite één en hetzelfde hemellichaam waren. Pythagoras had er echter geen vermoeden van dat Venus in werkelijkheid een planeet van ons zonnestelsel was, die net als onze aarde baantjes draaide om de zon.

Bijna even groot als de aarde

Venus lijkt op de aarde wat betreft grootte en massa. De diameter van Venus is een beetje kleiner (12104 kilometer ten opzichte van 12742 kilometer op aarde). Ook de massa, de dichtheid en de zwaartekracht zijn bijna gelijk aan deze van de aarde. Net als de aarde bezit Venus een vast oppervlak. Daar houdt de gelijkheid echter op, want de atmosfeer van Venus is volledig verschillend van de aardse atmosfeer. Venus staat bovendien een stuk dichter bij de zon (108 miljoen kilometer; de aarde bevindt zich op 150 miljoen kilometer van de zon). De samenstelling van de atmosfeer en de nabijheid tot de zon zorgen ervoor dat Venus de warmste planeet is in ons zonnestelsel.

Een uit de hand gelopen broeikaseffect

De atmosfeer van Venus bestaat voor 96 procent uit CO2, een broeikasgas dat warmte absorbeert en de temperatuur doet stijgen. Op Venus is er sprake van een ‘uit de hand gelopen’ broeikaseffect: de stijgende temperatuur zorgt er op zijn beurt voor dat er nog meer broeikasgassen in de atmosfeer komen, waardoor er nog meer warmte wordt vastgehouden en de temperatuur nog hoger oploopt. Wetenschappers vrezen ervoor dat hetzelfde scenario ook op aarde zou kunnen gebeuren, als we de uitstoot van broeikasgassen niet onder controle houden.
Het CO2-gas dat in de atmosfeer van Venus terechtkwam, zorgt er bovendien voor dat de atmosferische druk op het oppervlak van Venus enorm is: 92 keer zo hoog als op aarde.

De warmste planeet in ons zonnestelsel

Hoewel Mercurius nog veel dichter bij de zon staat dan Venus (Mercurius: 60 miljoen kilometer; Venus: 108 miljoen kilometer), is het op Venus warmer dan op Mercurius. Mercurius bezit een heel ijle atmosfeer: de bestanddelen ervan ontsnappen voortdurend in de ruimte. Hoewel Mercurius van alle planeten het dichtst bij de zon staat, houdt de planeet bij gebrek aan een dikke atmosfeer de warmte van de zon niet vast. Het oppervlak van Mercurius bereikt tijdens de dag een temperatuur van zo’n 420 graden Celsius.
Op Venus daarentegen zorgt de zware atmosfeer vol met broeikasgassen ervoor dat het kwik er gemiddeld tot 460 graden Celsius stijgt. Venus is hierdoor de warmste planeet van ons zonnestelsel.

Het regent er zwavelzuur

Kan het in een wereld met zo’n enorme hitte en extreme druk als op Venus ook nog regenen? Ja, maar het regent er geen water. Omdat in de venusatmosfeer ook zwavel voorkomt, regent het er… zwavelzuur. Dat zwavelzuur bereikt echter nooit het oppervlak van Venus. De regen van zwavelzuur ontstaat in de bovenste lagen van de atmosfeer. Als het zwavelzuur naar beneden valt en in een warmere omgeving komt, verdampt het terug.
Over de omstandigheden op het oppervlak van Venus is overigens niet veel bekend. Onbemande ruimtetuigen die langs Venus vlogen, konden niet voldoende door het dikke wolkendek kijken. De ruimtesonde Magellan slaagde er wel in om het oppervlak in kaart te brengen met behulp van radarbeelden.

Een landschap met talloze vulkanen

Vulkanen die vuur en lava spuwen in de helse wereld van Venus maken het plaatje compleet. De radarbeelden van het Venusoppervlak brachten niet minder dan 1600 vulkanen aan het licht. De grootste draagt de naam Gulla Mons, een joekel van een vulkaan met een diameter van 270 kilometer en een hoogte van 3 kilometer.
Het grootste deel van het Venusoppervlak bestaat uit een droog woestijnlandschap met rotsen. Kraters, ontstaan door de impact van meteorieten, komen vrijwel niet voor op Venus. Het oppervlak wordt immers voortdurend vernieuwd door lavastromen van vulkanen. Hoge bergen zijn er echter wel. Maxwell Montes bereikt een hoogte van maar liefst 11 kilometer, meer dan 2 kilometer hoger dan de Mount Everest op aarde.

Een Venusdag duurt langer dan een Venusjaar

Venus roteert erg traag om zijn as: de planeet doet er 243 aardse dagen over om één omwenteling om haar as te maken. Bovendien roteert Venus in de andere richting in vergelijking met andere planeten. De zon komt er dus op in het westen, niet in het oosten. De zeer trage rotatie van de planeet is waarschijnlijk het gevolg van een botsing met een groot hemellichaam in de vroege ontstaansgeschiedenis van ons zonnestelsel.
Venus heeft 225 aardse dagen nodig om een volledige baan om de zon te beschrijven. Vreemd genoeg duurt een ‘jaar’ dus minder lang dan een ‘dag’ op Venus.
Waarnemingen van de ruimtesonde Venus Express toonden aan dat de windsnelheden op Venus groot zijn en nog steeds in kracht toenemen. Hoewel de planeet erg traag om zijn as draait, hebben stromingen in de Venusatmosfeer slechts 4 aardse dagen nodig om zich helemaal rond de planeet te bewegen.

De verkenning van Venus

Al sinds het begin van de jaren ’60 van de vorige eeuw stuurden Amerikanen en Russen onbemande ruimtetuigen naar Venus. Landen op Venus ligt echter niet voor de hand. De extreme temperatuur, de enorme druk en de zwavelzuurregens in de atmosfeer vormen niet bepaald de beste omstandigheden om een ruimtetuig zachtjes en veilig te doen landen. Van de ruimtesondes die wel onbeschadigd op het oppervlak terechtkwamen, hield de meetapparatuur het meestal slechts een uurtje uit.
Daarom laat men ruimtesondes tegenwoordig niet meer landen op Venus, maar brengt men deze in een baan om de planeet. De Amerikaanse sonde Magellan bracht tussen 1990 en 1994 op deze manier het oppervlak van Venus in kaart. Het Europese ruimtetuig Venus Express bestudeerde tussen 2006 en 2014 de atmosfeer en het wolkendek van de planeet, en slaagde erin om een kaart te maken van de oppervlaktetemperatuur.

Ooit is er water geweest op Venus

Een van de belangrijkste ontdekkingen van Venus Express was het feit dat Venus ooit evenveel water bevatte als de aarde. Op het oppervlak van Venus werd het in de loop van de tijd veel te heet voor vloeibaar water, dat onmiddellijk verdampte en als waterdamp in de atmosfeer terechtkwam. De ultraviolette straling van de zon zorgde ervoor dat watermoleculen in de atmosfeer werden afgebroken tot waterstof- en zuurstofatomen, die vervolgens in de ruimte ontsnapten. Dit proces verklaart waarom Venus in de loop van haar geschiedenis enorme hoeveelheden water heeft verloren. Ook door de botsing met een ander hemellichaam (de verklaring waarom Venus zo traag om haar as draait) speelde Venus erg veel water kwijt. Nu is er nog slechts 20 ppm waterdamp in de Venusatmosfeer aanwezig.
Het is erg onwaarschijnlijk dat er in de huidige extreme condities leven bestaat op Venus. Wetenschappers vermoeden echter dat Venus ooit, miljarden jaren geleden, een veel aantrekkelijker planeet was met een milde temperatuur en met vloeibaar water in overvloed. Mogelijk is de planeet ooit bewoonbaar geweest en kwam er leven voor in een bepaalde vorm. Gaat onze eigen aarde, door een uit de hand gelopen broeikaseffect, dezelfde weg op als Venus? Het is aan de mens om op tijd in te grijpen en onze mooie aarde te behoeden voor het lot dat Venus onderging.