Als je denkt dat filosofen stoffige, saaie personen zijn die zich dag en nacht met hun neus in de boeken verstoppen, dan heb je het goed mis. Maak kennis met de Stoïcijnen: de denkers die de tand des tijds hebben doorstaan, wiens levens net zo boeiend zijn als hun gedachtegoed. Van voormalige slaven tot Romeinse keizers, deze mannen waren de ware rocksterren van de Oudheid.
Dus, riemen vast, want we gaan op een wilde rit door de levens van enkele van de meest fascinerende Stoïcijnen die ooit hebben geleefd. Van bizarre jeugdervaringen tot dramatische levenswendingen, deze filosofen bewijzen dat het Stoïcisme niet zomaar een academische hobby is, maar een levenswijze die tot op de dag van vandaag inspireert en fascineert. Lees snel verder en ontdek wie deze Stoïcijnse zwaargewichten waren en hoe hun filosofie vorm gaf aan hun onvergetelijke levens.
Maar niet voordat we een korte uitleg geven over wat Stoïcisme precies inhoud:
Denk je dat Stoïcisme iets te maken heeft met oude, saaie mannen in gewaden die onbegrijpelijke teksten schrijven? Think again. Dit is de levensfilosofie die je door elke file, vergadering en zelfs door die ongemakkelijke familiereünie heen helpt.
In de kern komt Stoïcisme neer op één simpel, maar o zo krachtig principe: focus op wat je kunt controleren en accepteer wat buiten je macht ligt. Simpel gezegd, het is de kunst van het je niet druk maken om zaken waar je niets aan kunt doen. Staat de trein weer eens stil? Geen nood, een Stoïcijn gebruikt deze tijd om een podcast te beluisteren of gewoon even te mediteren.
Het is niet alleen maar kalmte en berusting; het gaat ook om persoonlijke verantwoordelijkheid. De Stoïcijnen, die ooit de straten van Athene en de hallen van het Romeinse Senaat bewandelden, waren stellige gelovers in het verbeteren van jezelf. Van ethiek tot emotiemanagement, als je de kunst van Stoïcisme beheerst, wordt elk aspect van je leven een stukje makkelijker en een stukje beter.
Zeno van Citium
Ooit gehoord van Zeno van Citium? Niet te verwarren met Zeno’s paradox; we hebben het hier over de filosoof, de grondlegger van het stoïcisme. Deze man was een koopmanszoon uit Cyprus, maar zijn leven nam een dramatische wending toen hij schipbreuk leed. Zijn lading fenicische purper ging verloren, en de jonge Zeno vond zichzelf in Athene met niets anders dan tijd om te doden.
Wat doe je dan? Nou, hij liep een boekwinkel binnen en werd geïnspireerd door Socratische dialogen. Zeno besloot toen om een filosoof te worden. Op zichzelf al een opmerkelijke keuze, maar nog gekker was zijn methode van lesgeven: op een veranda, die in het Grieks “Stoa” wordt genoemd. Daar komt dus de term “stoïcisme” vandaan. Stel je voor, van koopmanszoon tot oprichter van een filosofische school, gewoon door een bizar ongeluk en een bezoek aan een boekwinkel!
Cleanthes
Dacht je dat Zeno interessant was? Maak kennis met zijn opvolger: Cleanthes. Deze man begon zijn leven als bokser. Ja, je leest het goed, een bokser. Alsof dat nog niet vreemd genoeg is, was deze man ook nog eens zo arm dat hij ’s nachts als waterdrager werkte. En toch kreeg hij het voor elkaar om één van de belangrijkste Stoïcijnse filosofen aller tijden te worden.
Zijn filosofische werk? De ‘Hymne aan Zeus‘, een episch gedicht dat zowel religieuze als filosofische concepten samenbrengt. Men zegt dat Cleanthes bijna uit zijn filosofische school was gezet omdat men dacht dat hij niet slim genoeg was. Nou, hij bewees het tegendeel door een cruciaal concept in het stoïcisme te introduceren: de Logos, of de goddelijke rede. En dit alles terwijl hij zijn brood verdiende door zware kruiken water te dragen.
Chrysippus
Chrysippus was de derde leider van de Stoïsche school en de man die het stoïcisme op de kaart heeft gezet. Zonder Chrysippus zou het stoïcisme waarschijnlijk een voetnoot in de geschiedenis zijn geweest. Deze Griek schreef meer dan 700 werken, waarvan helaas slechts fragmenten bewaard zijn gebleven. Maar zelfs dat was voldoende om filosofen tot op de dag van vandaag bezig te houden.
En nu even een heel maf feitje over Chrysippus: de man stierf van het lachen. Ja, echt waar. Volgens het verhaal gaf hij een ezel een glas wijn en zag toen dat het dier probeerde vijgen te eten. Chrysippus lachte zo hard dat hij er letterlijk bij neerviel en stierf. Wie had gedacht dat een filosoof die zulke serieuze werken schreef op zo’n absurde manier aan zijn einde zou komen?
Diogenes van Babylon
Als je dacht dat alleen moderne politici de gave hadden om ellenlange speeches te houden, dan moet je Diogenes van Babylon eens tegenkomen. Deze Stoïcijnse denker was bekend om zijn retorische vaardigheden en zijn talent om mensen urenlang geboeid te houden—of in slaap te sussen, afhankelijk van hoe je het bekijkt.
Diogenes was niet je doorsnee filosoof die alleen maar in ivoren torens zat. Nee, deze man was actief betrokken bij de politiek van zijn tijd. Hij ging zelfs zo ver dat hij naar Rome reisde om een diplomatieke missie uit te voeren. Ja, je leest het goed: een filosoof op een diplomatieke missie. Hij wist de Romeinen ervan te overtuigen geen oorlog te voeren tegen zijn thuisstad, wat op zich al een prestatie van formaat is.
Maar hij was niet alleen maar een begenadigd spreker en diplomaat. Diogenes had ook een duistere kant. Hij was namelijk een keiharde criticus van iedereen die niet volgens de Stoïcijnse principes leefde. Stel je voor, je komt thuis na een lange dag werken en Diogenes staat klaar om je te vertellen dat je je leven helemaal verkeerd aanpakt. Niet echt het welkom waar je op hoopte.
Toch, ondanks zijn scherpe tong en onverzettelijke houding, was zijn invloed op de Stoïcijnse filosofie niet te onderschatten. Zijn teksten zijn grotendeels verloren gegaan, maar de sporen van zijn gedachtegoed zijn nog steeds zichtbaar in de werken van latere Stoïcijnen.
Panaetius van Rodos
Panaetius van Rodos was een jetsetter avant la lettre, een wereldreiziger die het stoïcisme introduceerde aan de Romeinse elite. Hij was bevriend met Scipio Aemilianus, de Romeinse generaal die Carthago vernietigde. Panaetius was een kosmopoliet in hart en nieren en bracht zijn tijd door met het adviseren van Romeinse staatsmannen.
Hij was zo’n grote fan van Plato en Pythagoras dat hij een soort Stoïcijns mengelmoesje maakte van hun ideeën. Zijn meesterwerk was ‘over de menselijke plichten’, een werk dat zo invloedrijk was dat de Romeinse schrijver Cicero besloot een heel boek aan hem te wijden. Alsof dat nog niet genoeg was, wist Panaetius de Stoïsche filosofie een make-over te geven, door zich te focussen op ethiek in plaats van metaphysica. Een echte vernieuwer, deze man!
Musonius Rufus
Musonius Rufus was de Stoïcijnse filosoof die je nodig hebt als je leven op de rails moet komen. Hij was meer dan een theoreticus; deze man was een praktische goeroe die je met beide voeten op de grond zette. Als er een Stoïcijn was die je echt zou kunnen helpen met je ‘real-world’ problemen, dan was het Musonius wel.
Maar de man had ook zijn eigen set problemen. Hij werd niet één, maar twee keer verbannen. Stel je voor, je bent zo irritant—of zo’n bedreiging voor de gevestigde orde—dat ze je twee keer het land uitgooien. Dat is wat er gebeurde met Musonius, eerst onder Nero en later onder Vespasianus. Wat deed hij in de tussentijd? Hij ging naar het Griekse eiland Gyara en gaf les over Stoïcisme, natuurlijk!
Hoewel hij voor sommigen misschien te strikt was in zijn leefregels, was Musonius een van de weinige filosofen uit zijn tijd die de gelijkheid van mannen en vrouwen predikte. Ja, je leest het goed. Terwijl de rest van de wereld nog steeds debatteerde over de rol van vrouwen, was Musonius al druk bezig met het vertellen hoe mannen en vrouwen gelijke capaciteiten hadden als het ging om het beoefenen van deugd en wijsheid.
Seneca
Aah, Seneca. De man, het mysterie, de legende. Dit was de Stoïcijnse filosoof met misschien wel het meest dramatische leven van allemaal. Niet alleen was hij een succesvolle toneelschrijver en een invloedrijke adviseur van keizer Nero, maar hij was ook een die-hard Stoïcijn die de Romeinse elite probeerde op te voeden.
Maar hier is het ding: Seneca was schatrijk en leefde een luxueus leven, wat nogal ironisch is als je een filosofie predikt over het vermijden van materiële verlangens. Sommigen zouden zeggen dat hij hypocriet was, anderen dat hij probeerde de Stoïcijnse principes toe te passen binnen de context van zijn tijd. Hoe dan ook, zijn leven kwam tot een tragisch einde toen hij gedwongen werd zelfmoord te plegen vanwege een mislukte samenzwering tegen Nero. Zijn dood was even theatraal als zijn leven, volgens de overlevering sneed hij zijn polsen door en nam hij gif voordat hij uiteindelijk stierf aan verstikking in een stoombad.
Epictetus
Van slaaf tot filosoof. Zo kun je het levensverhaal van Epictetus in een notendop beschrijven. Geboren als slaaf in Hiërapolis, nu in modern Turkije, had hij allesbehalve een makkelijke start. Maar laat je niet misleiden, deze man heeft de regels van het spel veranderd. Onder begeleiding van zijn meester, die toevallig wel van filosofie hield, begon Epictetus te studeren en wist hij uiteindelijk zijn vrijheid te winnen.
De grote draai? Deze man, die fysiek gehandicapt was door een mishandeling in zijn jeugd, onderrichtte dat het ultieme geluk niet ligt in externe omstandigheden, maar in onze eigen houding en perceptie. Hij begon zijn eigen school en zijn lessen zijn samengevat in de ‘Enchiridion‘, een handboek dat tot op heden wordt gelezen door iedereen van gevangenen tot Amerikaanse presidenten. Dat is pas impact maken!
Marcus Aurelius
Een wereldrijk besturen en tegelijkertijd diep in filosofische overpeinzingen duiken? Voor de meesten van ons klinkt dat als een onmogelijke spagaat, maar Marcus Aurelius deed het met verve. Deze Romeinse keizer, die regeerde van 161 tot 180 na Christus, was een unieke combinatie van een staatsman en een filosoof, waardoor hij de bijnaam “de filosoof-keizer” verdiende.
Marcus Aurelius is vooral bekend vanwege zijn boek ‘Meditations’, een soort persoonlijk dagboek vol diepzinnige gedachten en Stoïcijnse wijsheid. Het dagboek was oorspronkelijk niet bedoeld voor publicatie, maar oh, wat een geluk dat het uiteindelijk wel gebeurde. Het boek wordt tot op de dag van vandaag bestudeerd en heeft talloze mensen geïnspireerd om een deugdzaam leven te leiden. Het is niet elke dag dat een keizer tijd neemt om levenslessen op te schrijven, maar als hij dat doet, dan kun je maar beter opletten.
Maar zelfs een filosoof-keizer heeft zijn problemen. Marcus Aurelius moest zich bezighouden met een Romeins Rijk dat werd geplaagd door invasies, interne strubbelingen en een vreselijke pestepidemie. En alsof dat nog niet genoeg was, verloor hij ook meerdere kinderen. Zijn persoonlijke tragedieën en de immense last van het leiderschap weerhielden hem er echter niet van om Stoïcijnse kalmte en rationeel denken te bewaren. Een behoorlijke prestatie, als je het ons vraagt.
En zo sluiten we onze reis door de fascinerende wereld van de Stoïcijnen af. Van de voormalige slaaf die een filosofisch meesterwerk schreef, tot de keizer die onder enorme druk zijn idealen probeerde na te leven. Hun levens en werken vormen een rijke bron van inspiratie en laten zien hoe Stoïcijnse principes in de meest uiteenlopende en dramatische levensomstandigheden kunnen worden toegepast. En als zij het konden, waarom wij dan niet?