10 Alledaagse Fenomenen Uitgelegd

Op zoek naar een leuk feitje om met vrienden te delen of om indruk te maken op een leuke jongen of meisje in de bar? Neem dan eens deze lijst door. Het is een verzameling van tien alledaagse fenomenen die iedereen wel eens overkomen, maar dan wetenschappelijk verklaard en uitgelegd.

Uiteraard heeft deze lijst compleet geen strikte volgorde. Er is geen reden om te geloven dat kippenvel vaker voorkomt dan de sensatie dat je valt in je droom, of dat het minder gevaarlijk is dan het knakken van je gewrichten. De onderwerpen zijn magisch gesorteerd, en we adviseren om ze allemaal te lezen. Het zijn leuke feitjes die je wellicht nog niet wist, en zelfs al wist je ze wel, dan is het toch goed om ze vers in je geheugen te hebben. Zo herinner je ze ten minste als je morgen ineens met zweet in handen zoekt naar gespreksmateriaal in de lunchpauze!

10. Knakkende gewrichten

Ik ben zelf een gevreesde ‘knakker’, en met mij zo veel anderen. Het knakken of kraken van gewrichten (veelal de pols, vingers, ruggenwervel en soms zelfs nek) wordt door duizenden mensen op deze aardbol gedaan en verafschuwd door vele anderen. Maar ondanks het volksgeloof dat je er artritis van kan krijgen, is het een vrij schadeloze manier van vermaak.

Het hele fenomeen heeft een ietwat luguber klinkende verklaring: het knakkende geluid wordt namelijk veroorzaakt door het ‘ontploffen’ van interne gasbellen in je gewrichten. Het spul dat de botten in je gewrichten soepel langs elkaar laat glijden, genaamd ‘synoviaal vloeistof’, bestaat uit onder andere stikstof, zuurstof en koolstofdioxide. Wanneer deze gassen op een bepaalde manier langs je gewrichten worden geduwd, maakt de plotselinge ontsnapping van deze gassen een kloppend geluid. Net als een ontploffende ballon een klap geeft, alleen iets minder grootschalig.

Dit is dan ook meteen de reden waarom de meeste knakkers slechts één keer kunnen knakken. Daarna duurt het een tijdje voordat het gewricht weer geladen is. Dit is simpelweg zo omdat het een tijdje duurt voordat er zich weer genoeg gas heeft opgebouwd.

Overigens zijn er nog andere vormen van gewrichtsgeluiden. Knieën, enkels en enkele andere gewrichten kunnen namelijk ook knakkende geluiden geven zonder dat er gas bij betrokken is. Deze gewrichten hoeven zich ook niet te ‘herladen’ voordat je ze nogmaals kunt laten knakken. Ze knakken constant bij bepaalde bewegingen. Dit ligt aan het feit dat je pezen in een bepaalde richting worden gespannen door botbewegingen. Wanneer deze pezen even later weer terugschieten naar hun originele positie, geeft het geheel een knak, vergelijkbaar met een gitaarsnaar.

Geen zorgen, mede-knakkers: vingers knakken geeft je geen artritis, noch zijn er andere langetermijngevolgen gevonden door wetenschappers. Het kan echter geen kwaad om toch voorzichtig te zijn met knakken, gezien sommige mensen er kippenvel van krijgen (later meer over het kippenvelfenomeen). Knakken schaadt je niet lichamelijk, maar het kan je relaties wellicht wel minder vloeiend doen verlopen…

9. Rimpelhuid na het badderen

Zien jouw vingers er ook altijd uit alsof je een 90-jarige oma (of opa) bent, nadat je te lang in bad hebt gelegen? Geen nood, dit is doodnormaal. Sterker nog, zou het niet gebeuren, dan is er iets vreemds met je aan de hand. Dit fenomeen vindt plaats vanwege het feit dat je huid drie lagen heeft: een onderhuid, tussenhuid en opperhuid. Of, als je van dure woorden houdt, het subcutane weefsel (waarin onder andere vet is opgeslagen, zowel als zenuwen en enkele grotere aderen), het dermis (waarin smallere bloedvaten liggen, evenals zenuwen, de haarwortels en zweetklieren) en het epidermis (de dode huidcellagen die je beschermen tegen uitdroging).

Deze lagen zijn uiteraard nauw met elkaar verbonden, maar met name de buitenste laag absorbeert water als je voor langere tijd onder water bent. Door al die opname zwelt de opperhuid natuurlijk op, want dat water moet ergens heen. Als gevolg groeit je buitenste huidlaag dus. Echter, het kan geen andere kant op omdat het aan de andere lagen vastzit, en het gevolg is dat de buitenste huid zich ‘om’ de onderlagen heen rimpelt.

Waarom alleen je vingers (en tenen)? Dit is waar je huid de meeste eelt heeft, en dit eelt neemt als geen ander water op. Derhalve, oma-vingers.

8. Kippenvel

Nu we het toch hebben over de huid, laten we meteen ook even kippenvel behandelen. Iedereen heeft het wel eens ervaren wanneer je het plotseling koud krijgt, of misschien als je een goede horrorfilm aan het kijken bent. Kippenvel is de gewaarwording dat er ineens allemaal kleine bultjes op je huid groeien, precies op de plek waar je haren uit de huid steken. Wetenschappelijk heet dit fenomeen horripilatie, en het is geenszins een unieke menselijke eigenschap: in feite gebeurt het bij alle zoogdieren. Het enige verschil tussen mensen en andere zoogdieren is dat je het bij ons zo goed kunt zien, omdat wij zo’n schamele ‘vacht’ hebben. Bij andere dieren ziet kippenvel er simpelweg uit als het opruien van de vacht.

Waarom gebeurt dit? Het is een reactie van je zogeheten sympathische zenuwstelsel, het deel van je zenuwstelsel dat verantwoordelijk is voor het ‘fight or flight’-effect, je instinctieve reactie op gevaarlijke of nare situaties. Wanneer dit systeem zich bewust wordt van kou of van een gevaar, zet het de haren recht overeind. Voor zoogdieren is dit een nuttig effect, omdat het opzetten van de huid luchtzakken creëert tussen de vacht die je extra warm kunnen houden. Bovendien maakt het je groter, zodat je gevaarlijker lijkt voor een mogelijke vijand. Allemaal nuttige effecten als je een vacht hebt.

Wij mensen hebben uiteraard geen vacht, maar omdat kippenvel ook niemand kwaad doet, is het evolutionair gezien gewoon bij ons gebleven. En zodoende krijgen we bubbeltjes op de huid: de bubbeltjes zijn namelijk minispiertjes die de haarzak, waarin de haar geworteld is, omhoogtrekken.

7. Wenkbrauwen

Als we het toch over nutteloze restanten van lichaamshaar hebben: waarom hebben mensen wenkbrauwen? Waarom zijn we, over het algemeen en vergeleken met andere zoogdieren, maar een kale bedoeling, maar hebben we wél een merkwaardige streep haar precies boven onze ogen?

De reden is simpel: wenkbrauwen zijn onze eerste verdedigingslinie tegen stof en andere ongewenste substanties in de lucht, die anders onze ogen in zouden kunnen vliegen. Tevens houden wenkbrauwen het zweet, dat zich vaak op je voorhoofd ophoopt, tegen, evenals regendruppels als dat nodig is. Vooral de barrière voor zweet is zeer welkom. Ooit zout in je ogen gehad? Dan begrijp je vast wel hoe fijn het is om niet constant zweet in je ogen te hebben stromen! Nuttig dus, die wenkbrauwen. Dus laat ze alstublieft gewoon staan en epileer minder belangrijke lichaamsdelen in plaats daarvan.

6. Uien-leed

Over ogen gesproken, waarom gaat (bijna) iedereen huilen van het snijden van uien? Het heeft mij zelf altijd ontzettend geërgerd, want ik houd van uien en het is iedere keer weer een drama. Er is echter weinig aan te doen. Het ligt allemaal aan een bepaalde enzym die zich in de ui zelf bevindt en die door de lucht wordt verspreid wanneer je de noodlottige ui opensnijdt. Het stofje in de lucht komt onvermijdelijk in contact met je ogen, en omdat het een irriterende stof is, gaan je ogen tranen. Immers, je ogen hebben een natuurlijke reactie op irriterende stoffen, namelijk de boel direct met water afvoeren. Tranen dus. Het spul wordt zo netjes langs je wangen en via je traanbuizen afgevoerd.

Leuk om te weten, maar wat wellicht veel fijner is om te weten is hoe je het kunt voorkomen. Een oplossing is om je uien te snijden onder een lopende kraan. In plaats van in de lucht te worden losgelaten, wordt de irriterende stof nu afgevoerd via het water. Zelfs een kraan nabij de ui kan helpen; het vermindert aanzienlijk de hoeveelheid van het stofje in de lucht, omdat grote delen via het water worden afgevoerd. Vind je dit een beetje zonde van het water? Probeer dan de ui een half uurtje voordat je hem gaat snijden in de vriezer te leggen. Dat wil ook wel eens helpen. Ook kun je altijd een duikbril opzetten (eentje die waterdicht is, uiteraard). Ziet er vast hip uit! En dan zijn er nog de mensen met contactlenzen; zij hebben mazzel en hebben een stuk minder last bij het snijden van een ui.

5. Hikken

De rode draad van deze top tien volgend, is het volgende onderwerp hikken. Hikken is een proces dat veroorzaakt wordt door een instinctieve en oncontroleerbare reactie van het zenuwstelsel, waarbij de spieren vlak onder je borstkas zich op spasmische wijze samentrekken. Door deze spasmische beweging worden je longen plotseling uitgerekt, en dit resulteert in een diepe en supervlugge inademing: de hik. Vanwege de kracht achter de korte inademing kun je vaak niet voorkomen dat er een geluid bij te pas komt. Wellicht vervelend in sommige situaties, maar vrij schadeloos.

De hik wordt veroorzaakt door veel verschillende dingen, maar meestal komt het doordat je te snel hebt gegeten of gedronken, te pittig of te koud eten hebt gegeten, of door alcohol. Lachen, hoesten en niezen kunnen ook resulteren in de hik. Sommige mensen hebben ze gewoon om het even, zonder specifieke reden!

Er zijn ontelbaar veel huis- en tuinmiddeltjes tegen de hik, de een nog gekker dan de ander. Een glas water drinken terwijl je ondersteboven staat, je adem inhouden, pindakaas eten, schrikken, en ga zo maar door. Maar er is een kern van waarheid in al deze oplossingen; ze trekken namelijk allemaal de aandacht, en als je aandacht even van de hik af is, kunnen de spieren onder je longen zich beter ontspannen, en meestal is dat genoeg om de hik te doen verdwijnen.

Soms, echter, wil de hik niet verdwijnen, en dan kan het zo zijn dat je medische interventie nodig hebt. Ene Charles Osborne heeft het langste hikrecord ter wereld gesteld op 68 jaar, maar de meeste mensen willen er niet zo lang mee hoeven leven. Voor de meesten geldt het volgende: hoe minder je eraan denkt, des te sneller zullen ze ophouden.

4. Sproeten

In de 19e eeuw werden sproeten gezien als een vulgair teken van armoede. Tegenwoordig vinden we ze wel schattig: sproeten, kleine bruine vlekjes op het gezicht, doorgaans dominant rond de neus en wangen. Maar waarom hebben sommige mensen sproeten? En waarom worden ze erger in de zomer? Wat heeft het voor zin?

Om sproeten te begrijpen, moeten we even terug naar de huid. In de huid bevindt zich een stof genaamd melanine. Dit is het spul dat je huid pigment geeft, de kleur. Het wordt geproduceerd door zogeheten melanocytcellen. Dit spul beschermt je huid tegen de zon, tegen verbranding. Daarom verbranden mensen met een donkere huidtint minder vaak; ze hebben meer melanine en dus een betere bescherming.

Echter, de lichthuidigen onder ons hebben een oplossing: wij maken op lokale basis kleine melaninevlekken aan. Uiteraard is dit het meest nuttig op plekken waar je vaak aan de zon wordt blootgesteld: je gezicht, en met name je uitstekende neus en de bolle wangen ernaast. Schouders ook, overigens. Het hele proces wordt in gang gezet door de zon, en dus worden de sproeten meer zichtbaar in de zomer. Heb je een hekel aan je sproeten? Zorg dan dat je niet direct in aanraking komt met de zon!

Overigens kunnen deze cellen zich soms ontwikkelen tot kankercellen. Als je een sproet vindt die raar doet (een bultje wordt of blijft groeien), ga dan wel even langs bij je huisarts of dermatoloog. Het is vermoedelijk niets, maar het kan ook zomaar een beginnende huidkanker zijn.

3. Zonnebrandcrème

We blijven even plakken bij dit zonnige onderwerp: zonnebrandcrème. Wat doet het nu werkelijk? Hoe kan een crèmige pasta op je huid, die na minuten al onzichtbaar is geworden, helpen tegen zonnebrand?

Zonnebrandcrème werkt op verschillende manieren. Onder andere door middel van anorganische bestandsdelen zoals titaniumoxide en zinkoxide wordt de UV-straling van de zon linea recta gereflecteerd, en kan ze dus geen kwaad doen op je huid. Daarnaast zitten in de meeste zonnebrandcrèmes organische ingrediënten die de overgebleven straling omzetten in warmte. De beschermingsgraad van de crème geeft aan in hoeverre de specifieke crème in staat is UV-straling tegen te houden.

Hoe kan het dan zo zijn dat het effectief is, terwijl de crème zelf niet meer zichtbaar is na verloop van tijd? Daarvoor moeten we even terugkeren naar puntje 9: hier vertelden we dat de buitenste huid goed is in het absorberen van water. Welnu, de huid absorbeert net zo lief de crème, en alle substanties die daarin zijn opgelost. Je buitenste huidlaag absorbeert dus alle ingrediënten die nodig zijn om die kwaadaardige UV-straling op afstand te houden. En je huid gaat er niet van rimpelen! Hoogstens plakken…

2. Vallende sensatie

Tot nu toe hadden alle onderwerpen min of meer met elkaar te maken. We deden dit expres zodat het gemakkelijker te onthouden is. De laatste twee fenomenen, echter, zijn iets aparts: iets in je hoofd!

Eerst de vallende sensatie. Veel mensen hebben wel eens ervaren dat tijdens hun slaap, of wanneer ze proberen in slaap te vallen, hun lichaam zich ineens in een spasmische beweging verkeert. Vaak maakt je hersenpan er meteen een verhaal van: een droom dat je valt, of een gedachte dat je een trede op de trap mist, terwijl je gewoon in je bed ligt!

Wetenschappers noemen dit een hypnagogische myoclonische tic, en als je er last van hebt, bevind je je in goed gezelschap: ruim 70% van de wereldpopulatie heeft er ervaring mee. Er is geen uniforme verklaring, maar de meeste slaapwetenschappers zijn het erover eens dat het wellicht te maken heeft met de signalen die je hersenen van je spieren krijgen. Je spieren raken namelijk in een toestand van totale ontspanning wanneer je in slaap valt. Dit is ook wel een soort van tijdelijke verlamming, en dit wordt vrolijk doorgeseind naar het brein. Het brein denkt vervolgens dat het aan het vallen is, of iets in die richting, en signaleert alle spieren om in staat van paraatheid terug te keren: de spasmische beweging dus.

Het kan behoorlijk vervelend zijn als dit vaak gebeurt, en sommige mensen hebben er absurd veel last van, maar het is vrij schadeloos. Het kan je nachtrust bederven, maar je zult er verder geen medische gevolgen van ondervinden. Het enige wat je kunt doen is je nog maar eens omdraaien en een tweede poging tot in slaap vallen ondernemen.

Eerder schreven we al wat het betekent als je dromen hebt over vallen.

1. “It’s a kind of magic”

Heb je dat ook wel eens, dat je ergens een bepaald liedje hebt gehoord, en vervolgens krijg je de melodie niet meer uit je hoofd? Voor mij, vandaag, is het de bovenstaande van Queen, en het kan uren duren voordat zo’n deuntje je hersenpan verlaat.

Wanneer je naar een nummer luistert, wordt er een bepaald patroon afgelegd in je hersenpan, en het directe gevolg is dat je bewustzijn het deuntje hoort. Tot dusver alles in orde. Echter, wetenschappers hebben gevonden dat hetzelfde hersentraject wordt afgelegd wanneer je simpelweg aan het deuntje denkt. Je hoeft het dus niet meer te horen, slechts eraan te denken om het intern opnieuw te mogen afluisteren. Sterker nog, hoe vaker je dit doet, des te sterker het pad in je hersenen wordt, en dus des te moeilijker om het er weer uit te krijgen. En omdat denken je juist doet herinneren, helpt het ook niet om actief te proberen het te vergeten. Immers, dan denk je actief aan het vergeten van het deuntje! Het enige dat wel helpen zal, is domweg het deuntje te ‘overwriten’ met een ander deuntje. Maar ja, dan zit je met een volgend nummer in je hoofd! Voor inspiratie, kijk eens naar het lijstje van de wetenschappelijk bewezen meest catchy liedjes.

Tot dusver deze lijst met tien leuke feitjes. We hopen dat je er wat aan hebt wanneer je in de nabije toekomst behoefte hebt aan gespreksstof. Gegarandeerd dat je gesprekspartner minstens een paar van deze bovenstaande fenomenen zelf heeft ervaren, en behalve praten over de wetenschappelijke verklaring, is het altijd leuk om anekdotes te vertellen over die gebeurtenissen in het verleden! Of tips delen omtrent hoe ze te ontwijken (of juist niet?).