Top 10 weetjes over Jupiter, de reusachtige planeet van ons zonnestelsel

In de schoolbanken leerden we dat Jupiter, die als vijfde planeet om onze zon draait, de grootste is in ons zonnestelsel. De gasreus draagt niet voor niets de naam van de Romeinse oppergod Jupiter, de god van de hemel. Jupiter werd al eeuwen geleden bestudeerd door astronomen als Galilei en Cassini. In de laatste decennia leerden wetenschappers de planeet pas goed kennen dankzij de moderne ruimtevaart. Sinds de jaren 70 van de vorige eeuw vlogen er niet minder dan 7 ruimtetuigen langs Jupiter en zijn manen. Talrijke geheimen van Jupiter kwamen de laatste jaren aan het licht. De gasreus blijft wetenschappers verbazen. Lees hieronder meer over deze indrukwekkende planeet.

10. Een reus met een enorme massa

Jupiter is de grootste planeet in ons zonnestelsel, maar het is vooral zijn massa die Jupiter uitzonderlijk maakt. Die massa is 318 groter dan de massa van de aarde. Als je de massa van alle andere planeten van ons zonnestelsel bij elkaar telt, moet je deze som nog eens vermenigvuldigen met 2,5 om aan de massa van Jupiter te komen. Als de planeet nog meer massa zou opnemen, zou ze nochtans niet groter worden in volume. De zwaartekracht van Jupiter zou de massa simpelweg dichter bij elkaar trekken. Jupiter zou 4 keer zo zwaar kunnen worden en toch even groot blijven.

9. Geen ‘stardom’ weggelegd voor Jupiter

De reuzenplaneet mag dan wel de titel dragen van het grootste en zwaarste hemellichaam rond onze zon, een echte ster zal Jupiter nooit worden. De gasreus bevat grote hoeveelheden waterstof en helium, de essentiële bouwstoffen van een ster. Hoe groot de massa van de planeet ook is, haar zwaartekracht is niet voldoende om in de kern een fusiereactie op gang te brengen. En dat is precies wat er in een ster gebeurt: onder extreme hitte en druk worden waterstofatomen samengesmolten tot heliumatomen, een fusiereactie waarbij een enorme hoeveelheid warmte en licht vrijkomt. Om zoiets op gang te brengen zou Jupiter nog 70 keer zwaarder moeten zijn…

8. Snel ronddraaien

De gasreus mag dan een logge en zware planeet zijn, traag is Jupiter allerminst. Eén omwenteling om zijn as duurt slechts 10 uur (bij onze aarde is dat 24 uur). Jupiter tolt om zijn as met een duizelingwekkende snelheid. Een punt op de evenaar beweegt met 12,6 kilometer per seconde om het centrum. Dat heeft zijn gevolgen voor de vorm van de planeet. Door de middelpuntvliedende krachten, die het grootst zijn op de evenaar, is Jupiter niet perfect bolvormig. De planeet is afgeplat aan de polen. De afstand van een pool tot het middelpunt bedraagt 66854 kilometer. Meet je de afstand van een punt op de evenaar tot het middelpunt, dan kom je aan 71492 kilometer.

7. Wolken met een dikte van 50 kilometer

Jupiter is een gasreus, maar het kleurrijke en grillige wolkendek dat je op foto’s van de planeet ziet, is slechts 50 kilometer dik. Onder het wolkendek zit er alleen maar helium en waterstof. Jupiter heeft geen vast oppervlak. Dichter bij de kern komt waterstof in vloeibare vorm voor, terwijl de kern zelf uit vast materiaal bestaat. De wolken van de planeet bestaan voornamelijk uit ammoniumkristallen. Wetenschappers nemen aan dat de donkere gedeelten in de wolken materialen bevatten uit het inwendige van Jupiter, die van kleur veranderen als ze reageren met het zonlicht.

6. De rode vlek: een eeuwigdurende storm

Het is een van de opvallendste kenmerken van de reuzenplaneet: de rode vlek ten zuiden van Jupiters evenaar. Die rode vlek heeft gigantische afmetingen: een lengte van 24.000 kilometer en een breedte van 12.000 kilometer. Het is een enorme storm die woedt in de atmosfeer van de planeet en al minstens 350 jaar voortduurt. De rode vlek van Jupiter werd al in 1665 ontdekt door de Italiaanse astronoom Cassini. In maart 1979 kwam ruimtesonde Voyager 1 in de buurt van de rode vlek en nam gedetailleerde foto’s van het verschijnsel. Dit stelde wetenschappers in staat om de rode vlek grondig te bestuderen. Het blijkt dat de omvang van de rode vlek aan het afnemen is. Haar huidige afmetingen zouden nog maar de helft bedragen ten opzichte van de eerste observaties in 1665.

5. De ringen van Jupiter

Een planeet met ringen? Dan denk je in de eerste plaats aan Saturnus, een hemellichaam met een prachtig ringenstelsel. Observaties met sterke telescopen en de foto’s van ruimtesondes Voyager 1 en Voyager 2 tonen aan dat Jupiter en Uranus ook ringen bezitten, zij het veel minder zichtbaar dan deze van Saturnus. De 3 ringen rond Jupiter zouden bestaan uit materiaal afkomstig van Jupiters manen, dat in de ruimte werd geslingerd bij botsingen met meteorieten. De enorme zwaartekracht van Jupiter zorgt ervoor dat deze fragmenten in een baan om de planeet blijven draaien en op die manier ringen vormen.

4. Een planeet met een enorm magnetisch veld

Het magnetisch veld rond Jupiter is maar liefst 14 keer sterker dan het magnetisch veld rond onze aarde. Dit veld zou opgewekt worden door wervelstromen, veroorzaakt door wervelende bewegingen van geleidende materialen in de kern van Jupiter. Geladen deeltjes, afkomstig van vulkanische uitbarstingen op Jupiters maan Io, volgen het magnetisch veld en veroorzaken een soort poollicht aan de polen van de planeet. Net als bij onze aarde beschermt de magnetosfeer van Jupiter de planeet en sommige van haar manen tegen de gevaarlijke zonnewind.

3. Niet minder dan 69 manen

Op dit ogenblik zijn er 69 manen van Jupiter bekend en benoemd. Waarschijnlijk telt de reuzenplaneet nog veel meer satellieten, maar de meeste daarvan bezitten een doorsnede die kleiner is dan 10 kilometer. Galilei nam reeds in de 16de eeuw de 4 grote manen van Jupiter waar: Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Ganymedes is overigens de grootste maan in ons zonnestelsel, met een diameter van 5262 kilometer, ongeveer 1,5 keer groter dan de maan van onze aarde.

2. Bezocht door 7 ruimtetuigen

Jupiter wordt al eeuwenlang geobserveerd vanaf de aarde, maar het is pas vanaf de jaren 70 van de vorige eeuw dat ruimtetuigen de reuzenplaneet naderden. De eerste ruimtesonde op weg naar Jupiter was Pioneer 10 in december 1973, een jaar later gevolgd door Pioneer 11. In 1979 passeerden zowel Voyager 1 als Voyager 2 de reuzenplaneet. Deze ruimtetuigen konden voor het eerst heel scherpe foto’s van Jupiter en haar manen maken.

Ruimtesonde Ulysses naderde Jupiter in februari 1992. Galileo arriveerde bij Jupiter in 1995. Een jaar eerder had Galileo een opname gemaakt van de inslag van een meteoriet op Jupiter, de grootste waargenomen explosie op een planeet ooit. Op weg naar Saturnus vloog ruimtetuig Cassini in 2000 voorbij Jupiter. De planeet werd voor het laatst genaderd in 2007 met de ruimtesonde New Horizons, die op weg was naar dwergplaneet Pluto.

1. Jupiter met het blote oog zien

De peperdure ruimteschepen die naar Jupiter werden gestuurd, konden zeer gedetailleerde opnames maken van de planeet en haar manen. Maar gewoon met het blote oog kun je Jupiter ook waarnemen. De reuzenplaneet is het derde helderste object aan de hemel, na Venus en onze maan. Met een verrekijker of een kleine telescoop kun je vanop aarde zelfs de vier grote manen van Jupiter zien. Met ongeveer dezelfde middelen voerde Galilei in het begin van de 17de eeuw zijn eigen observaties uit van Jupiter…